।। भटकंतीची पूर्व तयारी ।।

।। भटकंतीची पूर्व तयारी ।।

                                              प्रागैतिहासिक काळात शेतीचा शोध लागला आणि माणूस भटकंती सोडून स्थिर झाला, पण प्रगत काळात मानवाला पुन्हा भटकंतीचे वेध लागले. या मधल्या काळात भटकंती या विषयामध्येही बरीच स्थित्यंतरे झाली व भटकंती किंबहुना ट्रेकिंग हा शब्द परवलीचा झाला किंवा हा एक छंद म्हणून नावारूपास आला. निसर्गापासून दूर गेलेला मानव या निमित्ताने पुन्हा निसर्गाकडे वाळू लागला, यातून आनंद मिळवू लागला. आता भटकंती करणे म्हणजे डोंगर, दऱ्या, पर्वत, नदी, नाले ,गावे, शहरे, विविध ठिकाणे, प्रांत सर्व सर्व आले. पैकी आपण शहरी किवा ग्रामिण जीवनास रुळलेली मंडळी तेव्हा इतर ठिकाणी भटकायचे तर काही नियम पूर्वतयारी मर्यादा यांचे हि अवलोकन हवे. नाहीतर आनंदावर विरजण पडू शकते ना! तर इथं आपण भटकंतीची पूर्वतयारी या विषयावर व फक्त याच विषयावर बघणार आहोत.

                            आता इथेही भटक्यांचे २ भाग पडतात पहिला भटकंतीतून इतिहासाकडे वाळलेले तर दुसरं इतिहासातून भटकंतीकडे वाळलेले किंवा इतिहासाच्या शोधात भटकंती करणारे म्हटलं तरी चालेल या इतिहास भटक्यांचे आत्मे सहसा गड किल्ले, खिंडी, युद्ध भूमी इ. ठिकाणी घुटमळतात, येथील इतिहास भटकंतीच्या पंखांना अमर्याद बळ देतो त्यामुळे भटकंतीचा श्री गणेश करण्या आधी काहीसा इतिहास हि माहित असावाच हि पहिली पायरी म्हणता येईल.

        त्या पुढे जाऊन प्रत्यक्ष भटकंतीची वेळ येते तेव्हा काही निसर्गाचे नियम, त्याच्या लहरीपणा, संभाव्य धोके याचा जरासा अभ्यास करून त्यानुसार आपली सैर यशस्वी करण्याची मजाच न्यारी, हि मजा अनुभवायची असेल तर आपले शरीर व मन कणखर व काटक असावे लागते तसे शिवरायांच्या भूमीत जन्मलेल्या प्रत्येकाला या गोष्टी ताशा जन्मजातच मिळतात पण आपली जीवन शैली पाहता आपला अंगभूत काटकपणा उजळवायला थोडी तयारी करणे गरजेचे आहेच  

• सर्वात महत्वाचं शारीरिक तयारी. 

        भटकंती म्हटलं कि बरेच पायपीट होते मग त्याची सवय हवी नाहीतर अंगदुखीने आनंदावर पाणी पडणार. तशी जास्त काही तयारी नाही पण नियमित चालण्याचा व्यायाम हवा सोबतच जवळ एखादी टेकडी असेल तर ती चढणे उत्तम व्यायाम,मोठया ट्रेक साठी जात असेल तर हाच व्यायाम पाठीवर १० किलो वजन तेही टप्प्या टप्प्याने वाढवत करायचा . दिवसाला किमान ५/६ किमी चालू शकलो कि वरच पूर्ण केल्यासारखं आहे.  एकदा का ट्रेकिंग अंगवळणी पडलं कि मग अधिकच वेळ यासाठीनाही काढला तरी चालू शकत. ट्रेक जर हिमालयातील असेल तर दिनचर्येत थोडासा बदल करून घ्यायचा जस कि खाणं पिणं तिकडे जे मिळणार त्याची चौकशी करून त्याची सवय लावून घेणे, तिकडे अति उंचीवर हवा विरळ असलयाने प्राणवायू कमी मिळणार मग छातीचा भाता वर खाली होईपर्यंत चढाई उतराई करत राहणे श्वसनाचे योग प्रकार करण्यास हि हरकत नाही हा तास हिमालयात पहिल्यांदाच जात असेल तर मात्र जास्त काळजी घ्यावी व अधिक ची तयारी असावी लागते.

• मानसिक तयारी

        हा भाग खूप महत्वाचा कारण मानसिक बळ एकदा खचले कि तुमचे बलदंड शरीरही काही कामाचे उरत नाही   म्हणून मानसिक तयारीही तितकेच महत्व द्यावे किंबहुना जास्तीच. डोंगर दऱ्यांत भटकताना उंची खोली आलीच काहींना त्याचे भय असते तसे असेल तर स्वतःहून च आपल्या मर्यादा ओळखून त्यापासून लांब राहणे उचित. नाहीतर या गोष्टींची भीती काढून टाकणे तेही सरावाने हाच एकमेव मार्ग पण ते करत असताना सुरक्षितेची साधने वापरावी व ती वापरणारा अनुभवी व्यक्ती चमूत असावा. तसेच आणखी एक तयारी म्हणजे घराबाहेर पडल्यावर आपणाला कोणत्याच सोयीसुविधा मिळणार नाहीत येईल त्या प्रसंगाला अगदी मजेत समोर जायचंय एवढं मनावर ठसलं कि तुम्ही या भटकंतीतील आनंदाचे सोने लुटायला पात्र झालात म्हणून समजा.

• आता आपण पाहूया निसर्गात वावरण्याचे काही सामान्य नियम

यातील बरच मी अनुभवाने लिहतोय त्यामुळे हे सर्वानाच पटेल असे नाही.

           सर्वात महत्वाचं निसर्गातील सर्व गोष्टींप्रती आदर असणे अगदी एखादा कीटक जरी अंगावर बसला तरी त्याला न मारता बाजूला करणे इथपर्यंत. कारण आपण त्याच्या घरात गेलोय त्याच्या घरात जाऊन त्यांची जीवनसाखळी बिघडवून आनंद मिळविण्याएवढे कृतघ्न तरी भटक्यांनी होऊ नये यासाठी हे. दुसरी गोष्ट भावनेच्या भरात उत्साहाच्या भरात आपण स्वतःला निसर्गा पेक्षा मोठं समजण्याची चूक करू नये.

        आपल्या वर्तनाने प्राणिसंपदा वनसंपदा यांची हानी होणार नाही याची काळजी मात्र सदैव घावी. जस कि आग लागणे, कचरा करणे, फोटोग्राफी च्या नादात कधी कधी पक्ष्यांची घरटी अथवा अंडी हाताळली जाणे किंवा विनाकारण फोटोसाठी सर्प पकडणे अशा अनेक गोष्टीची माहिती घेऊन च निसर्गात वावर असावा. इथं गोष्ट सांगावीशी वाटतंय जंगलात फिरताना येथील प्राणी पक्षी वृक्ष फळे फुले यांची दैंनंदिनी व त्यानच्या निसर्गातील भूमिकेच्या गमती जमती अभ्यासण्याचा नाद लागला च चुकून तर तुम्ही निसर्गाशिवाय राहूच शकत नाही एवढं अप्रतिम जग मिळेल तुम्हाला पण त्यासाठी खूप अभ्यासाची गरज असणार.

असो,

•  आता आपण सोबत घेण्याच्या माहात्व्हाच्या वस्तूंबाबत बघू.

      तयारीतील हि एक महत्वाची गोष्ट म्हणता येईल डोंगर भटकंतीत संभाव्य धोके टाळण्यासाठी, आपली क्षमता वाढविण्या साठी किंवा आहे ती टिकून राहावी याकरिता खूप उपयोगी वस्तू सोबत असणारे गरजचे असते

• १) कपडे - 

माझ्या अनुभवानुसार नेमही सौम्य रंगाचे फुल्ल पॅन्ट व टीशर्ट फुल किंवा हाफ असतील तर extra sleevs सोबत असाव्या. डोक्यावर सदैव टोपी किंवा डोके झाकलेले असावेच.  बंडाना किंवा किंवा गमचा असेल तर मान व गळा  हि झाकून घ्यावा ऊन व धूलिकणांपासून त्वचेचे संरक्षण होते. पॅन्ट शक्यतो नायलॉन ची सध्या बाजारात मिळते ती असेल तर उत्तम कारण ती भिजली तरी सूकते  लवकर धूळ बसली तरी झटकली कि साफ होते. स्ट्रेचेबल असल्याने आपण त्यामध्ये सहजी वावरू शकतो.सध्या केमो कलर च्या मिलिटरी पँट्स हि मिळतात त्याचा उद्देश निसर्गाशी मिळतीजुळती रंगसंगती व मजबूत बांधणीचे असल्याने दीर्घकाळ उपयोगिता मिळते. टीशर्ट उत्तम २/३ दिवस सहज घालू शकतो त्यामुळे जास्त कापडायचे ओझे टाळता येते.उन्हाचे दिवस असतील तर अतिनील किरणांपासून संरक्षण देणारे गॉगल्स असावेत सोबत. महत्वाचा मुद्दा - चित्रात  विदेशी ट्रेकर्स हाल्फ कपड्यात दिसतात ते दिसायलाही छान छोकी दिसत म्हणून अपन अनुकरण करू नये, त्यांचे तिकडील हवामान निसर्गमन त्यानुरूप तो पेहराव असतो. आपल्याकडे विविध प्रकारचे विषारी कीटक, वनस्पती काटे सह्याद्रीत आढळतात त्यापासून संपूर्ण शरीर वाचावे हा हेतू.

फोटो प्रतीकात्मक आहे

• २)बूट -

 अति महत्वाची गोष्ट. भटकंतीमध्ये पायाची भूमिका खूप मोठी त्यामुळे पायांची साथ मिळाली तर च आपण इश्चित स्थळी पोहचू. त्यासाठी उत्तम दर्जाचे आरामदायी बूट असावे त्यामुळे आपण न थकता चालण्याचा आनंद  नक्कीच घेऊ शकतो. चप्पल अथवा सँडल्स कधीच घालू नयेत कारण पाय उघडं राहिल्याने काटे घुसणे, सॅप विचू चावण्याची शक्यता, दगड पडून बोटे तुटण्याचा धोका असे प्रकार होऊ शकतात.

फोटो प्रतीकात्मक आहे

फोटो प्रतीकात्मक आहे

फोटो प्रतीकात्मक आहे

   -आता हे उत्तम दर्जाचे बूट ओळखायचे कसे ?   

• -तळवा किंवा sole- sole शक्यतो रबरी असावे व त्यावर मोठ्या आकारात नक्षी असावी त्याने पकड (ग्रीप )उत्तम मिळते मातीत अथवा निसरड्या जागीही आपण व्यवस्थित चालू शकतो. sole मऊ पाहून घ्यावे हार्ड असेल तर त्याचा त्रास चालताना होतो.

•  -माप : नेहमी योग्य मापाचे बूट असावेतच त्यासाठी दुकानात जाऊन स्वतः घालून पाहण्याला प्राधान्य द्यावे आजकाल ऑनलाइन खरेदी माडे मापात मितीलच याची शक्यता कमी कारण ती मापे पाश्च्यात्त्य लोकांच्या शरीररचनेनुसार बनविलेली असतात. बूट हा नेहमी हाय अँकल म्हणजे घोट्याच्या वरपर्यंत असावा त्यांमुले पायाला वर पर्यंत आधार मिळतो व आपसूकच मुरगळने, लचकणे या गोष्टी टाळल्या जातात 

 कॅम्पस या कंपनी चे action trekking हे बूट अगदी स्वस्त व मस्त मला वाटतात (मी इथे जाहिरात करत नाहीये पण हा सध्या तरी बुटाच्या बाबतीत दर्जेदार पर्याय आहे म्हणून नाव सुचवलं ) मटेरियल पाहताना उच्च दर्जाचे असावे कि ज्याने बुटात बुटात कोंदट वातावरण न होता हवा खेळती राहील म्हणजेच फेब्रिक जाळीदार असावं हल्ली काही कंपनीचे आहेत बूट जे जाळीदार फेब्रिक मुले हवेशीर असतात व पाण्यातही उत्तम चालतात

• ३)सॅक . किंवा पाठपिशवी

      याशिवाय भटकंती होणे नाही त्यामुळे सॅक घेताना खूपच चोखंदळ राहावं. सर्व प्रथम आपण कोणत्या भटकंतीसाठी जास्त वापर करणार आहे त्यानुरूप सॅक घ्यावी मोठे हिमालयीन ट्रेक असतील तर ५०/५५ ltr एकदिवसीय असेल तर ३०ते ३५ लिटर ची सॅक पुरेशी ठरते. या अगदी ५०० रुपयांपासून ते १०००० पर्यंत मिळतील पण आपली गरज भागविणारी उत्तम दर्जाची योग्य किमतीत पाहून घ्यावी.

        - आता गरज भागिवणारी म्हणजे कशी ?

• पुरेसे पण गरजेचे सहित्य बसेल अशी, बंध belt  मजबूत असावे त्याचबरोबर हवे तशे अड्जस्ट होणारे असावेत, बाजूचे कप्पे असावेत ज्याची खूप गरज पडते, मटेरियल उत्तम असावे वॉटरप्रूफ असेल तर उत्तमच बांधणी उभ्या आकारात असावी पाठीला मेटल सपोर्ट असेल तर उत्तम नसेल तर आतून पॅड असलेला तरी हवाच. व चेस्ट बेल्ट व वेस्ट बेल्ट असावेतच याने वजनाची विभागणी होऊन खांद्यावर भर कमी होतो व प्रवास आरामदायी होतो

• त्याचबरोबर रेन कव्हर हि योग्य मापाचे घ्यावे सॅक जरी वॉटरप्रूफ असेल तरीही त्या भरवशे राहू नये रेन कव्हर असावेच याचा आणखी एक फायदा नेहमी रेणकवर लावायची सवय लागली तर बॅग जास्त मळतही नाही बॅग पेक्षा रेनकोव्हर धुणे कधीही सोप्पे. नाही का ?

• सॅक व बूट नेहमी स्वतः पाहून दुकानातूच घ्यावी ऑनलाइन खरेदी जरी स्वस्त वाटली तरीही याबाबतीत मी अनुभवाने सांगेन कि बॅग स्वतः पाहून आपल्या पाठीच्या व उंचीच्या आकारास समरूप होईल अशीच घ्यावी कारण हि एकवेळीची गुंतवणूक खूप वर्षे साथ देईल.

खालील चित्रावरून बॅग कशी भरावी आपल्या लक्षात येईल 

 

•  ४)औषधपेटी

        बाहेर पडताना काही पुरेशी औषधें सोबत असावेतच एका छोट्या पेटी मध्ये डॉक्टरांच्या सल्य्याने आपल्या प्रकृतीला अनुरूप औषधें त्या पेटिट घ्यावीत यासाठी जाणकारांचा सल्लाच घ्यावा कोणतेही औषध अपुऱ्या माहितीवर घेऊ नये रोगापेक्षा इलाज भयंकर करून ठेवाल.

• आणि एक महत्वाचं काठी किंवा वॉकिंग स्टिक वापरण्याची सवय लावावी याचा फायदा उतारवयात होतो.वजनाने हलकी अशी स्टिक वापरल्याने गुडघ्यावर येणारे ओझे विभागले जाऊन गुढघ्यांचे कष्ट कमी होते व त्यांचे आयुर्मान वाढते. 
•  आत्तापासूनच वापरल्यास गुडघ्यांची झीज कमी होते व आपण जास्त वर्षे ट्रेक करू करू शकू. (ज्यांचे वय आत्ता ४०+ आहे त्यांनी दिलेल्या सल्ल्यावरून प्रेरित )
• आधार घेणे म्हणजे कमी पणाचे लक्षण असा काही लोकांचा अहंभाव हि इथे मध्ये येऊ शकतो त्यांनी वापरू नये :)

• वस्तूंची यादी

      प्रत्यक्ष भटकंतीला जाताना सोबत काय काय गोष्टी घ्यावा हे पाहूया आता.

        इंटरनेट वर किंवा विविध पुस्तकातुन आपणास अशा याद्या मिळतात माझ्या अनुभवानुसार त्यातील बरेचसे सामान बिनकामाचे असते इथे आपण २ दिवसीय भटकंती विचारात घेऊन साहित्य यादी पाहू

अंगावरील कपडे बूट मोजे टोपी व गॉगल्स सोडून बॅगमध्ये भरण्याच्या गोष्टी

१ )पुरेसे खाद्य                                     २) पाणी बॉटल

३) टीशर्ट                                           ४) टॉर्च व एक्सट्रा बॅटरी 

५) चाकू                                             

६)स्लीपिंग बॅग किंवा मॅट किंवा तत्सम झोपण्यासाठीचे साहित्य पण अगदी कमी जागा व्यापतील असे 

७) चप्पल (रात्री कॅम्प site वर फिरायला) ८)गरज असेल तर स्वेटर 

९) कानटोपी आवश्यक झोपताना कां बांधूनच झोपावे 

१०) गमचा (जो टॉवेल चे हि काम करतो व रुमलचेही व तुलनेने जागा कमी व्यापतो) 

११) एक दोरी ५/६ मीटर 

१२) टोपी

१३)औषधपेटी, माचीस व नोंद वही

१४) काठी किंवा वॉकिंग स्टिक

पावसाळा असेल तर रेनकोट बस. महत्वाचं सूत्र गरजा कमी करणे आपोआप यादी कमी होते, कमीत कमी पण गरजेचेच साहित्य जवळ ठेवीची सुरवातीपासूनच सवय लावून घ्यावी याचे पुढे खूप फायदे होतात.

आपली डोंगरयात्रा सुखर होण्यात आपण सोबत घेतलेल्या योग्य वस्तूंचा खुप मोठा सहभाग असतो हे विसरुन चालणार नाही त्यामुळे स्वतःची व आपल्या वस्तूंची काळजी घेऊन आपापल्या डोंगर यात्रा पूर्णत्वास नेऊन निखळ आनंदाची उधळण अनुभवावी इतरांस हि खुली करावी.

आपल्या तमाम भटकंती आराखड्यांसाठी खूप खूप शुभेच्छा

(टीप - लेखनाचा पहिलाच प्रयत्न व मी काही लेखक नसल्याने काही  त्रुटी असतील तर सांभाळून घ्यावे )

झपाटलेला ट्रेक

झपाटलेला ट्रेक
 जून चा पहिला आठवडा चालू होता. उन्हाळा संपून आता पावसाळा सुरु होणार होता.  तसे बदलही वातावरणात जाणवत होते. नुकतेच मला वरिष्ठानी नोकरीच्या बंधनातून मुक्त केल्यामुळे वेळ च वेळ होता. भटकायची जणू पर्वणीच. २ दिवस  मस्त सह्याद्रीत व्यथित करायचे मनसुबे आखले गेले. डोंगर रंग ठरली. तैलबैला-सवाष्णी घाट- धोंडसे मार्गे सुधागड. ठरलं. जोडीला कोणी मिळालंच नाही, म्हणून नियोजनात बदल नाही.
         शनिवारी सकाळी सकाळीच मुंबईहुन तैलबैला कडे निघालो, गाडी भांबुर्डयाची होती तिकीट काढताना मूड बदलला  व सरळ घनगड ला गेलो. दुपारी घनगडावरून समोर सुधागड पाहत न्याहारी सोडली तर उजवीकडे तैलबैला रात्री मुक्कामाला खुणावत जो मुक्काम सुधागडावर होता. संध्याकाळी तैलबैला गावात मुक्काम करून सकाळी निवांत पणे सवाष्णीकडे निघाल. मळभ भरून आलेले. एकटाच भटकत होतो भुतासारखा रानोमाळ.  घाट उतरणीला जरा एका झाडाखाली गार सावलीला बसलो. १० मिनिटासाठी आडवा झालो न तब्बल २ तासांनी उठलो. भयंकर गाढ झोप. दचकून उठलो घड्याळ पाहिलं ३ वाजलेले, वातावरणात एक प्रकारची अस्वस्थता जाणवत होती. माझी होती कि वातावरणाची माहिती नाही. उरलेला घाट घाईतच उतरलो . दातपाडी नदी पार करून सुधागडच्या धोंडसे वाटेल लागलो ४ वाजलेले. सुधागडच जंगल आज वेगळाच वाटत होत. गूढ. अनामिक भीती सुरु झाली होती. मावळतीकडे दिवस कलू लागला होता, जंगलाचा घनदाटपणा वाढत चालला होता, मी एक एक पाऊल महादरवाज्याकडे सरकत होतो. रविवारची संध्याकाळ होत होती, एकटाच गडावर जात होतो . उतरणारा एक ग्रुप माझ्याकडे पाहत निघून गेला, मी निःशब्द धीर गंभीर मुद्रेत. का कुणास ठाऊक पण एक नकारात्मकता आली होती अनामिक भीती दाटली होती. पावले जड झाली होती.. धोंडसे मार्गाचे जंगल आज भकास गूढ अनाकलनीय वाटायला लागला होत. तशातच गडावरून उतरणारे गावकरी भेटले त्यांनी वरती न जाण्याचा सल्ला दिलाच वरतून अमावस्या एक दोन दिवसावर आल्याची आठवण करून दिली, त्यामुळे   रात्र हि काळीकुट्ट असणार यात तिळमात्र शंका नव्हती. तरीही म्हटलं जाऊच जाऊन काय गपगार झोपायचंय काय फरक पडतो .
                             ७ ला बर्रोब्बर महादरवाज्यापुढे उभा एक इवलासा बिंदू होऊन . अंधार पडलाच होता. त्या दुर्गम भागात या वेळी मी एकटाच चहुबाजूनी गूढरम्य अशा जंगलाचा वेढा, व समोर हा अक्राळविक्राळ दरवाजा जणू मला गिळंकृतच करणार असं भासत होत. दुपारी झोपून उठल्यापासून सर्व दुनियाच बदलल्यासारखी वाटत होती, काहीतरी अघटीत घडणार आहे असच वाटत होत, त्यामध्ये त्या गावकऱ्यानी अमावस्येची घातलेली भीती, आणि आज हे जंगल पण कसे भयानकच वाटत होते आणि हा महादरवाजा ? नेहमीचा  परिचयाचा तरीही आज अनोळखी वाटत होता. जणू एकाद्या सापळ्याचं दे लोभसवाणं दार वाटत होत. का असं होत होत काहीच कळत नव्हतं फक्त काहीतरी विचित्र होणार याची जाणीव झाली होती. आणि मी त्या दरवाजातून आत प्रवेशलो जणू कोणत्यातरी अमानवीय शक्तीच्या सापळ्यात अलगद शिरलोय. आता वाट चांगलीच रुंद झालेली उंचच उंच झाडे त्या झाड्याच्या कचाट्यात सापडलेले भग्नावशेषातील पडके वाडे, घरे, जोत्यांचे अवशेष चित्र विचित्र पसरलेल्या वेली यावर विजेरी मारत भोराई मंदिरासमोर आलो. लांबून च वंदन करून एका जोत्यावर आडवा झालो. बाजूला एक ग्रुप शेकोटी पेटवून मजा मस्ती करत होता विचारपूस झाली. बॅग तिथेच ठेऊन मी शांततेच्या शोधात उजव्या बाजूला असणाऱ्या समाध्यांच्या परिसरात गेलो इतिहासकाळातील स्मशानच ते असंख्य समाध्या  आजूबाजूला आपल्या वीरपुरुषांची स्मरण लेऊन स्थिरावलेल्या अन तिथे मी एक जिवंत प्राणी!!
                       एका सपाट पृष्ठभाग असणाऱ्या समाधी च्या कट्ट्यावर आडवा होऊन आकाशाकडे पाहता पाहता मन कधी इतिहासात गेले कळलेच नाही. मूठभर मावळ्यांनी गवताच्या भाऱ्यात तलवारी लपवून गडावर आणल्या व शत्रू सपासप कापून काढले रक्ताला विजयाची किनार लाभली. तिथं पासून ते भोर संस्थान विलीन होईपर्यंत सुधागडच्या वाचलेला इतिहास मानपटलावरून सरकू लागला त्यातील युद्धांचे प्रसंग अंगावर काटा आणू लागले तशातच नारायणधारपांपासून ते शेरलॉक पर्यंतच्या सर्व कथा डोळ्यांसमोर नाचू लागल्या, म्हणून त्यातून बाहेर पडून जरा फेरफटका मारला ईशान्येकडे अंधुकशी तैलबैल्याची आकृती दिसत होती तर पश्चिमेला पाच्छापूर अन मागे संपूर्ण सुधागड पठार अंधारात काळाकभिन्न. वेळ झाला होता वाड्यात जाऊन खिचडी बनवायची होती मंदिराजवळील तो ग्रुपही वाड्यात जेवायला गेलेला ती मिन मिनती  शेकोटी विजवून मीही निघालो. उजव्या बाजूला असणाऱ्या अनामिक मूर्त्यांना नमस्कार करून डावीकडील काळ्याकुट्ट अंधारात चमचमणारा तलावाकडे जाणीवपूर्वक दुर्लक्ष करत वाड्या भोवतालच्या त्या गच्च रानात शिरलो विजेरी इतकीच जागा दिसेल इतका गडद अंधार. चाचपडत कसाबसा वाड्यात आलो. माझं धीर गंभीर आणि एक्कलकोंडं वर्तन पाहून प्रथमतः तो ग्रुप हि घाबरला असेलच पण नन्तर २ शब्द बोलल्यावर  वातावरण निवळल. त्याचं झालं कि मी त्याच चुलीवर खिचडी करणार हे समजतातच त्याची जेवणच आमंत्रण दिलं व मीही जास्त आढेवेढे न घेता स्वीकारल. गप्पाष्टकात जेवणे झाली तेव्हा मला समजलं कि हा ग्रुपही आता night trek चा आनंद घेत लगेच उतरणार आहे, रविवार ची रात्र त्यामुळे आता कोणीच नव्हतं माझ्याशिवाय गडावर. त्यांनी मला त्यांच्यासोबत निघण्याची विनंती केली पण आता उतरायचा म्हणजे खूप कंटाळवाणा काम त्यापेक्षा मस्त झोपण्याला मी प्राधान्य दिल.

वाडा (साभार गुगल प्रतिमा )

                                ११ ला हे लोक गेले. आता या ऐतिहासिक पडक्या वाड्यात, नव्हे या सुधागडच्या विस्तृत पठारावर अंधाऱ्या रात्री या भयंकर स्थतीत मी एकटाच !!! या कल्पनेनेच माझी झोप उडाली. दक्षिणेकडील ओसरीवर पथरी अंथरली बाजूला विजेरी व मिन मिनती, फडफडत तेवणारी एक मेणबत्ती . समोर वाड्याचा चौक.
आता हा भकास वाडा मला खायला उठला. दुपार पासून का असे होतंय याची गणितं उलगडायला लागली. चौसोपी हा वाडा मला भव्य दिव्या अक्राळविक्राळ वाटू लागला, वाऱ्याने फडफडणारे पत्रे मनात धडकी भरवू लागले. रात  किड्याची किरकिर्र मस्तकशूळ उठवू लागले.बाजूच्या बंद खोलीत उंदीर घुशींच्या हालचालीचे आवाज वातावरण शांत होताच लांबून कुठून तरी कोल्हेकुई तर कधी घुबडाचे आवाज .. !!
 जोत्याचे एक एक खांब माझ्याकडे रोखून पाहणाऱ्या राक्षसासारखे वाटू लागले, ज्या ज्या  गोष्टीवर नजर जाईल  ती ती गोष्ट अक्राळ विक्राळ आकृतीत रूपांतरित हात होती, वाऱ्याचा आवाजही मला कोणीतरी कर्कश: आवाजात बोलावताय असं भासू लागला होता   १२ वाजले. वातावरणातील गूढपणा वाढत चालला होता.

एक चित्र प्रयोग

 आता माझी शक्ती क्षीण होत आलेली न एक क्षणाला मी झोपी गेलो ते २  तासांनीच दचकून उठलो एका भयंकर स्वप्नातून बाहेर येऊन कि स्वप्नातच पुढेही माहिती नाही.. स्वप्नात तो वाडा चक्क ३ मजली झालेला व  तिसऱ्या माळ्यावर मी झोपलेलो एका जग्ग् विद्रुप चेहऱ्यच्या म्हाताऱ्या व्यक्तीने घरातील बेडकी बाहेर फेकावी तसं मला खाली फेकून दिलं. दणकन आदळताच मला जाग अली. मी होतो त्याच जागी होतो ते स्वप्न होतं याची जाणीव होताच त्या धक्क्यातून बाहेर आलो तोच दुसरा धक्का, स्वप्नांतील ती भयंकर व्यक्ती समोरच्या ओसरीवर उभी- रापलेला काळपट चेहरा मोठाले डोळे तुरळक पण विस्कटलेले केस कंबरेला गुंडाळलेलंमळकट वस्त्र हातात काठी व येरझाऱ्या घालणारी मुद्रा व मध्ये मध्ये माझ्याकडे खुनशी नजरेने बघत कोणत्या तरी अनाकलनीय भाषेत असंबंध बडबड चालू होती   . सोबतीला दोन्ही ओसरीवर अत्यंत वृद्ध, कातडी  हाडांनाच चिकटलेली वाटावी एवढ्या कृश स्त्रिया जणू सांगाडेच ते. अगतिक नजरेने माझ्याकडे पाहत. सारच अनाकलनीय इतक्यात त्या विक्षिप्त मनुष्याने हातातील कोणतीतरी वस्तू माझ्याकडे भिरकावली खाण कण आवाज !! मी सावरलो तो भास होता.  या आभासी जागाच मी एक बाहुलं बनून गेलो होतो. कोणत्यातरी अमानवीय शक्तीच्या कचाट्यात मी अडकलो होतो.  १५-२० फूट उंच उचलून फेकल जातं होत तर कधी अत्यंत क्रूर रित्या फरफडत ओढले जातंय, असले भास होत होते, बसल्या जागेवरूनच याची अनुभूती मिळत होती पण ते भासच होते एकटा जीव आयताच जाळ्यात पडला होता.
कोणे एके काळी सकाळी योगासन वर्गाला जात असताना भल्या पहाटे केंद्राच्या बाजूच्या इमारतीत नाथ संप्रदायाची प्रवचने चालायची त्यातील काही मंत्रोच्चार सतत कानी पडत. आत्ता त्यातील आठवलेले  काही शब्द जुळवून मंत्रोच्चाराचा केविलवाणा प्रयत्न चालला तोच त्या रानटी अमानवी आकृतीकडून एक  कोणती तरी मजबूत वस्तू माझ्याकडे फेकली गेली. पुन्हा आवाज खाणकनं . . . !!! मात्र यावेळी भास नव्हता कपाळावर टण्णू आला आणि मी मुर्च्छितावस्थेत प्रवेशिलो व या अघोषित वास्तुपुरुषाशी पुकारलेल्या युद्धात शरीराने हार मानली, मात्र मन अजूनही लढतच होतं संघर्ष संपला नव्हता रात्रीच्या भयाण काळोखात मनाच्या खेळांना उधाण आलेलं.  गडावरील घनदाट जंगलाच्या परिसरात वसलेल्या त्या वाड्यात अमावस्येच्या पूर्वरात्रीला एक मूर्च्छित देह, ३ अमानवी शक्ती व एक कणखर मन यांच्यात  एक संघर्ष चालू होता. पहाटे कधीतरी मनाची शक्ती संपल्यावर हा गूढ रित्या सुरु झालेला संघर्ष कोणत्याही निकाला विना संपला असावा. सकाळी ९ ला शुद्धीवर आलो कि जागा झालो माहिती नाही.  सर्व सामसूम झालेलं, उठलो. अंगात त्राण  नव्हता रात्रीच्या गूढतेमुळे शारीरिक व मानसिक बळ खर्ची पडलेलं कसाबसा उठलो बॅग पाठीवर टाकली न पाच्छापूर कडे उतरलो

शेकोटीवर आणखी एक चित्र प्रयोग करताना

वाड्याचे बाहेरून चित्र (गुगल वरून )

समाप्त:
तळटीप --
[ महत्वाची सूचना
वरील कथा 'मनाचे खेळ' या संकल्पनेवर आधारित कल्पना विस्तार आहे. यातील घटना, पात्र, ठिकाणे काल्पनिक आहेत. याचा वास्तवाशी काही संबंध आढळ्यास निव्वळ योगायोग समजावा. धन्यवाद ]

दुर्गमदुर्गवनदुर्ग किल्ले गुमतारा

दुर्गमदुर्गवनदुर्ग किल्ले गुमतारा  

   जुलै मधील  एक रविवार, बाहेर मुसळधार पाऊस चालूय, गाडी काढून कुठेतरी नवीन ठिकाणी जाण्याचे वेध लागलेत. साम्याने उत्तर कोकणातील एक मजबूत किल्ला सुचवला , उत्तर कोकणात जायचे तर प्रचंड रहदारीचा सामना व त्यामध्ये पाऊस तर आणखी मंद गतीचा प्रवास. इति- योगेश आलेकरी.
 पश्चिम-मध्य महाराष्ट्राकडे माझा कल. अखेर सरतेसमयी सम्याच्या म्हणण्याप्रमाणं उत्तर पश्चिम किनारपट्टीवर लक्ष ठेऊन असलेला एक भक्कम डोंगरी किल्ला निश्चित झाला व आम्ही निवांत पणे गाडी हाकत निघालो नवी मुंबई - ठाणे - घोडबंदर - संजय गांधी अभयारण्यातून पलीकडे पश्चिम द्रुतगती मार्गावर आलो.
      एका प्रतिष्ठित लेखकाचे पुस्तक सोबतीला होते त्यातील चुकीच्या नकाशानुसार चुकीच्या फाट्यावर गेलो. स्थानिकांकडून योग्य माहिती मिळाली किल्ल्याकडे जाण्यासाठी, पण तोपर्यंत ४० किमी विनाकारणच भरकटणे झालेले. पुस्तकात दिलेला रस्ते मार्ग चुकीचा निघाला पण ट्रेन ने जाण्यासाठी दिलेला योग्य ,जो कि आमच्या कामाचा नव्हता.शोधमोहिमेत या पाऊसामुळे वैतागलो होतोच . शिरसाट फाट्यावर उभे होतो बाजूलाच एक हॉटेलवाला मस्त कांदा भजी काढत होता नाही चेतावतच होता म्हणा ! एव्हाना त्या किल्ल्याचा नाद सोडलाच होता आम्ही, घड्याळात दिड वाजलेले (बाकी कुठे वाजणार म्हणा ;) )समोरील कांदा भजी संपायच्या आतच बाजूच्या बोर्ड वरील "वज्रेश्वरी १६ किमी " वाचत च प्लॅन B तयार झाला हि व ताबडतोब गाडी वज्रेश्वरी च्या दिशेने फेकली (अर्थात हॉटेलवाल्याचं बिल देऊन :D ) 

सुंदर रस्ता

    आता रस्ता फारच सुंदर लागला होता. उजवीकडे बुटके डोंगर पण खुरट्या झाडांनी पूर्णपणे आच्छादलेले डावीकडे तानसा नदी आधी मधी दूरवर दर्शन देई, तर चहुबाजूनी भाताची खाचरे गढुळच पाणी भरून संथ पहुडलेली. स्वच्छ सुंदर रास्ता अगदी रिकामाच जणू आमच्या साठीच पायघड्या टाकलेत ! कधी तर एखादी सुसाट गाडी अथवा बायकर्स जायचे बाजूने आम्ही निवांत मजा घेत वज्रेश्वरीत दाखल झालो 

      नदीकाठावरील एका टेकडीवर असलेले वज्रेश्वरी देवीचे मंदिर पूर्वाभिमुख असून त्याभोवती मोठा कोट आहे. पेशवाईचा उदयापर्यंत येथील मंदिर खूपच लहान होते. वसई स्वारीनंतर चिमाजी आप्पांनी स्वतःच्या देखरेखीखाली हे मंदिर बांधून घेतले असे सांगितले जाते. सभामंडपाचा भाग बडोद्याचे श्रीमंत खंडेराव महाराज गायकवाड यांनी, तर पायऱ्या व दीपमाळ नासिकचे प्रसिद्ध सावकार नानासाहेब चांदवडकर यांनी बांधली. सभामंडप व दोन गाभारे असे मंदिराचे तीन भाग पडतात . प्रमुख गाभाऱ्यात पाच मूर्ती . त्यांत मध्यभागी वज्रेश्वरी, तिच्या उजव्या बाजूला सावित्री-सरस्वती आणि डाव्या बाजूला लक्ष्मी-भार्गव यांच्या मूर्ती . दुसऱ्या गाभऱ्यात गणपती, वेताळ, कालभैरव इत्यादींच्या मूर्ती आहेत. चैत्र महिन्यात येथे मोठी यात्रा भरते. १८७० मधील इंग्रज-मराठा चकमक वज्रेश्वरीजवळच झाली होती असेही सांगितले जाते. (माहिती साभार -आंतरजाल )

मंदिर

वज्रेश्वरी गावाच्या परिसरात, नदीतीरावर ६.४ किमी. अंतरापर्यंत गरम पाण्याची अनेक कुंडे दिसून येतात . हे पाणी आरोग्यदायक असून त्वचारोगावर गुणकारी समजले जाते. या कुंडांना अग्निकुंड, सूर्यकुंड, चंद्रकुंड, वायुकुंड, रामकुंड, लक्ष्मणकुंड व सीताकुंड अशी नावे दिलेली आहेत; स्नानासाठी मोठ्या संख्येने येथे लोक येत असतात. व पावसाळ्यात हुल्लडबाजी करतात. 

अशा प्रकारे हुल्लडबाजी चालली असते पावसाळ्यात. वाईट

वज्रेश्वरीजवळील अकलोली आणि गणेशपुरी येथे अनुक्रमे गरम पाण्याची कुंडे, आरोग्यधाम, जलोपचार केंद्र आणि नित्यानंद स्वामींची समाधी असून भाविकांची समाधीच्या दर्शनासाठी गर्दी असते पण इकडे जरा शिस्त दिसून येते

 

नित्यानंद महाराज मठातील कुंडात जरा शिस्तीत लोक असल्याने असे गरम पाण्यात पाय सोडून बसता आले

आता इथून भिवंडी वरून कल्याणचा दुर्गाडी किल्ला मग वाशीचे वावखळेश्वर मंदिर असा प्लॅन B करून वज्रेश्वरीमधून बाहेर पड्तोयच तोच एका झाडावर एक पाटी दिसली - 'किल्ले गुमतारा' घोटवड. 

गाडी थांबली. मागे अली. एका गावकऱ्याशी विचारणा झाली, त्यांनाच माहिती नव्हती मग घोटवड गाव विचारलं. मिळालं. प्लॅन C तयार.. !!! किल्ले गुमतारा उर्फ दुगाडगड उर्फ घोटवड चा किल्ला. !

            वेळ सायंकाळची ४ ची, पावसाने जोर धरला. रस्ता म्हाळुंगे फाट्यावरून उजवीकडे घोटवड कडे जातो तर सरळ पुढे भिवंडी. उजवे वळण घेऊन अजून एक उजवे घेतले कि आपण घोटवड गावातच. त्या वळणारच थांबावं लागल कारण वरूणराजे वरून भडकलेले. धो धो कोसळू लागले किल्ला पाहू देतोय कि नाही शंका वाटायला लागली, जरासं कमी झालं तस गावात पोहचलो  

तुफान पावसामुळे पायउतार व्हावं लागलं 

पावसामुळे गावात सामसूम होती, एका गृहस्थाला किल्ल्याबद्दल विचारणा केली आमच्या काळजीपोटी त्यांनी न जाण्याचा सल्ला दिला, कारण किल्ला चढायलाच अडीच तास लागतात व आत्ता ४:१५ मिनिट झालेत आणि भरीस भर म्हणजे किल्ल्याचा रास्ता सापडला तर पाहिजे या परिस्थतीत. मनात प्रश्न चिन्ह निर्माण झालं, पण आमचे इरादे पक्के होते. आणखी पुढे गेल्यावर गावातील एका उत्साही तरुणाशी गाठ पडली त्याने पुरवलेली माहिती अशी- 
  "आत्ता साडे चार होतायत इथून २ किमी ब्राम्हण पाडा, तिथून पुढे आदिवासी पाड्यावर गाडी जाणार नाही चिखलामुळे ते चालत जावे लागेल,तिथून भात खाचरांतून वाट काढत २ ओढे पार करणार तेव्हा दिशादर्शक खुणा दिसणार. न ते नाहीच सापडल तर ??? आणि आत्ता  विचारायला काळं कुत्रं देखील नसणार वाटेवर, एकंदरीत तुम्ही जाऊच नका."  निष्कर्ष !!!!
पण आमचे इरादे पक्के !! गुमतारा पाहून च गावातून पाय काढायचा यावर ठाम ! खरं तर खूप मोठीं रिस्क घेत होतो पुढे पुढे जाऊन. पण डोळसपणे. 
 

पाड्याकडे

 सांगितल्याप्रमाणे घोटवड मधून पुढे २ किमी वरील ब्राह्मण पाड्यावर(असं नाव का उत्तर मिळालं नाही ) आलो. दोन्ही बाजूनी भात शेती पाण्यात होती. ७/८ घरांची वस्ती ती. रास्ता विचारला. उजवीकडे चढणारी वाट दाखविण्यात आली, गाडी जाणार नाही याकडे समीररावांनी दुर्लक्ष्य करून गाडी घुसवली कुठे कुठे मला उतरवून गाडी पिळपाड्यावर दाखल झाली. ४/५विस्कळीत  घरांची आदिवासी वस्ती शाईन गावात बघून चकित झाले, अर्थात २ च स्री पात्रे दिसली तिथे, त्यांनीही ५ वाजलेत सांगून अशक्यता वर्तवली. तरीही आमच्या हट्टापुढे जाऊन त्यांनी उत्तरेकडे हात करून त्या टेकडीच्या पलीकडे वाट आहे सांगितले. 

        मग काय धावतच निघालो पाण्यातून शेतीतून वाट काढत ती टेकडी चढून आलो. पलीकडे एक घर दिसले काकांना बाहेर बोलावले त्यांनी मात्र चांगले काम केले. वेळ व आमच्या उत्साह पाहून त्यांनी अचूक मार्गदर्शन केले, त्याबरहुकूम चालू पडलो, भाजीपाल्याची सुंदर शेती पार करून २ मोठे ओढे दुथडी गढुळाचं पाणी भरून वाहत होते,  पार करून मुख्य चढणीला लागलो. 

भाजीपाल्याची शेती व ते घर

टेकडीवर जाणारी वाट

ओढा पार करताना समीर शिर्के

दुसरा ओढा पार करताना सदरहू ब्लॉगचे स्वयंघोषित लेखक ;)

सह्याद्री प्रतिष्ठान या संस्थेने खुणा करून रास्ता दाखवला आहे प्रत्येक २० फुटावर (अंदाजे {नाहीतर काही वाद घालू मंडळी टेप घेऊन उभी राहतील मला खोटं ठरवतील }) बाणाच्या खुणा दिसू लागल्याने वेग वाढवला. अत्यंत वेगात चढाई सुरु झाली पाऊस थांबलेला जणू आमच्याचसाठी. 

बाणाच्या खुणा (याशिवाय किल्ला सापडणे अशक्य )

आता एक डोंगरसोंड चढून काटकोनात डावीकडे वळलो. घनदाट पण पानझडी जंगल सर्वत्र. काहीच वेळात एक पठार आले हि पहिली माची म्हणता येईल. उजवीकडे उकसान धरण तर डावीकडे सर्वत्र तळी  साचलेली बाकी धुक्याचंच साम्राज्य. ५:३०झालेले. पलीकडील गावातील दोन जण चिंबोरीसाठी आलेले. अजून एक तास लागेल बोलले. 

पहिली माची

दुसरी माची 

    तसा वेग आणखी वाढवला अगदी सुसाट, धापा टाकत एका सरळ उभ्या खडकापाशी थांबलो. एक वाट उजवीकडे जराशी खालच्या दिशेने तर एक सरळ वरती. १० मिनिटात तेथील काही अवघड निसरडे टप्पे पार करून एकदाचे गडमाथ्यावर पोहचलो न हुश्श केले !! वेळ ६:११ मिनिट २:३० तसाची चढाई आम्ही केवळ ७० मिनिटात केलेली पाऊस सुरु झाला तरी घाम जात नव्हता. जाम थकलेलो बिस्कीट न पाणी आत ढकलला. नेमका पाऊस सुरु झाला ५/७ मिनिट सैरावैरा केली इकडे तिकडे शोधाशोध पण निष्फळ.  

शिखर गाठल्याचा आनंद

अवघड टप्पा

हेल्मेटधारी समीर

गुमतारा किल्ला हा वनदुर्ग आहे घनदाट जंगलात वसलेला १९४९ फुट उंच. या किल्ल्यावर नीरनिराळ्या प्रकारच्या अनेक औषधी वनस्पती मोठ्या प्रमाणात आढळतात .किल्ल्यावर दगडात कोरलेले ७ टाक्या आहेत त्याचीतील एका टाकीची साधारण खोली हि ५ ते ६ फुट आहेत.इतर टाक्या बुजल्या आहेत. तसाच पुढे खालच्या बुरजाजवळ  दोन मोठ्या दगडांच्या मधोमध बारा महिने गोड पाण्याच्या नैसर्गिक झरा आहे. 
आता वेळ दवडून चालणार नव्हता उजेडाबरोबर उतरयाच  होत.

• जरासं किल्ल्याच्या इतिहासाबद्दल-

किल्ला फारच दुर्लक्षित,त्यामुळे खचितच एखादा भटका एखादा फिरकतो .हा किल्ला टकमक किल्ल्याच्या पंधरा मैल दक्षिणेस दुगाड गावा जवळ आहे.किल्याला तसा इतिहासही आहे.ऐतिहासिक संदर्भातील नोंदणी प्रमाणे २४ मार्च १७३७ गुरुवारी मराठ्यांची टोळी माहुली किल्ल्याच्या रानातून बाहेर निघाली व पहाटे घोटवडाच्या अर्थातच गुमतारा दुगाडच्या रानात आली तो सबंध दिवस त्यांनी रानातच घालवला.दिवस उन्हाचे होते व प्रदेश अतिशय गर्मीचा होता त्यामुळे त्या रानात पाण्याचा टिपूसही मिळण्याची मारामार होती.त्यामुळे पाण्यावाचून हैराण होऊन दोन चार लोक ही मेली.
शिवकालीन संदर्भां पासून ते पेशवेकाळातील संदर्भात गुमतारा किल्ला  बरेच वेळा बेवसाऊ झाल्याची नोंद आहे.सध्या गडावर राबता न राहिल्याने वाटा सापडणे कठीणच किल्ल्यावर दुर्ग यात्रींचा फारसा सहवास नसल्याने हा किल्ला दुर्लक्षित आहे किल्यावरील दुर्ग अवशेष नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत.१८१८ मध्ये किल्ल्यावर काही बांधकाम झाल्याचे संदर्भ ठाणे ग्याझेट मध्ये उपलब्ध आहेत.
 (माहिती साभार - गणेश रघुवीर यांच्या संकलनातून )

दुसऱ्या माची वरील वाट उतरताना

                  उतरून त्या फाट्यापाशी  आलो खाली जाणाऱ्या रस्तावर दौड सुरु केली बरेच आत गेलो बालेकिल्ल्याला वळसा घालून वाट मागून वरती जाते किल्ल्याचे बरेच अवशेष या वाटेनेहि पाहता येतात. जास्त वेळ गेलेला आता मागे फिरलो, अगदी धावतच. समीर न मी असे दोघेच त्या निबिड अरण्यात, काळोख सुरु व्हायला लागला. यात मनात एक विचार आला याक्षणी चकवा लागला तर गेलोच आपण.
 सम्याची प्रतिक्रिया - नावही काढू नको त्याच. 
पटापट उतरण चालू होती आडवे यणारे वेली, फांद्याआपोआप दूर फेकल्या जायच्या, रान डुकरांचे कळप रान कापत जावे तसेच चालले होते.तशातच "बालपणीच्या कारामतींनी गावात मांडलेला उच्छाद" याविषयावरील परिसंवाद रंगवत दोन्ही माच्या उतरलेल्याही कळलं नाही. गप्पा चांगल्याच रंगात आल्या असताना एके ठिकाणी अचानक थबकलो. तीन वाटा फुटलेल्या आता बाणाच्या खुणेची आठवण झाली.खुणा कुठेच दिसत नव्हत्या. वेळ ६:५० ची. 

समीर या वाटेवर गेला तर मी दुसऱ्या

उजवीकडील वाटेवर समीर गेला मी सरळ पुढे जाणाऱ्या वाटेवर गेलो  थोडा चाचपणीचा केविलवाणा प्रयत्न. एकमेकांना आवाज देत संपर्कात राहत शोधाशोध चाललेली. आमचं अंतर वाढलं प्रतिसाद मिळेना एकमेकांचा, अशा वेळी एकेकटे संपर्काबाहेर भटकणे म्हणजे भरकटनेच होते. मागे फिरलो समीर च्या दिशेने. त्यालाही काही सकारात्मक सापडले नाही न मलाही. पुरते वाट चुकलोय हे एव्हाना अधिकृतरित्या घोषित केलं होतच. 
          एकत्र आलो व खाली जाणाऱ्या वाटेवर जाईल तिकडे जायचं ठरल. वेळ कमी असल्याने इथं या घनदाट अरण्यात शेम्बडात माशी गुरफ़टावी तसे गुरफटत होतो. लवकर वाट मिळवणे गरजेचे होते. खाली उतरणाऱ्या वाटेवर वेगात दौडलो. जात जात फ्लॅश बॅक चालू केला. सर्व च  नवीन दिसत होतं, धबधब्यचा एक आवाज पुसटसा साथ देत होता हे आठवला, वाट,वळणे, झाडे, चढण, डोंगर सारेच नवीन वाटायला लागलं. अचानक थांबलो एका सागाच्या पानं झडलेल्या झाडावर सरसर चढलो. सर्वत्र दूरवर धुकच धुकं. काळोख होत होता त्यामुळे परिसर ओळखू येत नव्हता. उजवीकडे दूरवर नजर गेली न एक मोठ्ठ कोडं उलगडलं !!!
                      जिथं गाडी लावली होती ती वस्ती पुसटशी दिसत होती पण खात्री होती तीच ती. पण त्यामध्ये न माझ्यामध्ये आत्ता एक डोंगरसोंड आडवी होती जी कि गावात रास्ता दाखवला गेला तेव्हा मध्ये असं पार करून काहीच जायचं नव्हत. म्हणजे आम्ही त्या सोंडेवर जायचं सोडून पुढे खाली आलो होतो हि सर्व निरीक्षणे अत्यंत वेगात चालली होती त्याच वेगात तसेच त्या डोंगराच्या दिशेने धावलो झाडा झुडुपातून उतारावरून चाललो तर खरं पण जवळ जाताच एक कडा आडवा लागला आता समोर वाट तर दिसतेय पण जाता येईना ! पर्याय नव्हता. आता पुन्हा वरती चढायला सुरु केला उजवीकडे खुणा दिसत नाहीत तोपर्यंत चढाई चालू ठेवायचे ठरले तेही धावतच. आणि खूण  दिसली वेळ सायंकाळची ७:२२ ची. तब्बल ३० मिनिटं आमचं जहाज भरकटला होतं. या गडावर सहसा कोणी जात च नसल्याने वाटा पार पालापाचोळ्यात बुजलेल्या अंधार झाला न खुणा दिसल्या नसत्या तर रात्रभर फरफट झाली असती तस जीव घेणं नसतं  काही पण मच्छरांनी झोपू दिलं नसतं कि नीट बसू दिल नसतं. उपरमार झाली असती ती वेगळीच !! असो अनुभव व शारीरिक क्षमतेच्या जोरावर वाट मिळवण्यात यश आलं. 
              अजून बरंच बाकी होत उतरायचं. कधी दगडांत देव दिसला नाही पण आज खूण असलेल्या दगडांत मात्र देव दिसत होता. धावत पळत उतरलो आता ते दुथडी भरून वाहणारे ओढे, पाणी कमी झालेलं अंधारातच वाट काढत पार केले आता भाताच्या खाचरांत आलो बांधावर पाणी वाहत होते, चिखलतून वाट काढत ७:५५ ला गाडी पाशी पोहचलो एक टास्क पूर्ण झाला . 
त्या पाड्यावरून घोडवड गावात आलो काही गावकऱ्यांनी अगदी लक्षात ठेऊन आमचा वृत्तांत घेतला व वेगाची दाद दिली :D 
         आता म्हाळुंगे फाट्यावरून उजवीकडे ३ किमी आंबाडी फाट्यावर समोर एवढा मोठा फ्लाय ओव्हर  दिसल्यावर तोंडात बोटे गेली. 'ये कहा  आ गाये हम' असं आपसूकच बाहेर पडले!!! समोर ४ लेन रास्ता -भिवंडी वाडा-जव्हार आता सुसाट पणे समीर ने गाडी वाशीच्या दिशेने फेकली, वारेत-असनोली- पालखाने-धोंडावडवली- महापोली अशी बरीच गवे मागे टाकून भिवंडीचे गच्च ट्राफिक चे रान पार करून कल्याण मग शिळफाट्यानंतर तुरळक जंगल जे कि नामशेषीच्या मार्गावर आहे त्यातून पुढे नवी मुंबईत दाखल व एक सफल दौरा संपन्न. 

इथपर्यंत वाचणाऱ्याला धन्यवाद __/\__

दुर्गराज ते दुर्गदुर्गेश्वरमार्गे अग्याची नाळ - एक थरारक प्रवास

राजगड ते  रायगड मार्गे अग्याची नाळ. 
                                         - एक थरारक प्रवास. 

खूप  दिवसापासूनची इच्छा पूर्ण होणार होती, राजगड ते रायगड हा ट्रेक पूर्णत्वास जातोय. तारीख ठरली १-२-३ ऑक्टो.  प्रचंड उत्सुकता होती उत्साह शिगेला पोहोचला होता. मानसिक शारीरक तयारीही झाली होती, फक्त राजगड ते रायगड बाकी होत.
             ओंकार नायगांवकर या उस्मानाबाद च्या अवलियाच्या प्रयत्नातून खर तर हा योग जुळून आला होता. ३ महिने आधीच ग्रुप तयार झाला चिक्कार भरणा झाला, नियोजन झाले, राजगडच्या पायथ्याशी पाली गावात नाना धुमाळ देशमुख यांच्या घरी भेटण्याचे नक्की झाले. २३ उत्साही तरुण प्रत्यक्ष सहभागी झाले. यामध्ये मुंबईतून मी, रवि दादा, समीर शिर्के, पार्टे व अमित तर पुण्यातून राहुल बुलेबुले व सहकारी. उस्मानाबाद वरून ओंकार दादा, शैलेशदादा, रोहित आदी. तर कोल्हापूर वरून सुनील अडसुळे व सहकारी अशी विविध ठिकाणांवरून मांदियाळी जमली.
  हां. . . तर आमचे (मुंबईकर्स) चे adveture पनवेल पासून च सुरु झालेले, १:३७ ला स्वारगेट ला उतरलो. ६:३० ची बस होती निवांत झोपायचं होत पण मच्छरानी त्यावर पाणी  फेरले. मग स्वारगेट स्थानकात एका विक्रमाची नोंद केली. चक्क  डेपोच्या आवारातच तंबू लावला व निवांत पहुडलो. पुणेकरांनी सह्याद्री पासून एवरेस्ट पर्यंत टेंट लावले असतील पण स्वारगेट स्थानकात ?कदाचित नासेलच...

स्थानकातील टेन्ट

 असो.
दिवस पहिला-
     सकाळी पुणेकर मंडळी आली, गाठीभेठी झाल्या, अत्यंत वेगात पाली गावात दाखल. नानांच्या घरी नाना व उस्मानाबादकर मंडळी वाट च पाहत होते. घमेलीभर पोहे हादडले, बाटल्या भरल्या, शिवगर्जनेने आसमंत दुमदुमला व राजमार्गाने २३ भटके मेणा दरवाज्याकडे चालते झाले. खंडोबाच्या माळावर ओळखपरेड पार पडली तसे ओंकारदादांनी नियोजित कार्यक्रम सांगितला, तो असा राजगड -अळू दरवाजा-बुधला-भट्टी - हरपुड- मोहरी-मुक्काम - सिंगापूर नाळ- पाने - मुक्काम - रायगड. या संमिश्र चमू चे नेतृत्व ओंकार दादांकडे असल्याने आम्ही निर्धास्त होतो. दादांच्या मदतीला कांचेश्वर हे एक अजब रसायन होतं. श्रावण संपलेला, राजगड चे सौदर्य आणखीनच खुलून होतं. यंदा कारव फुलाल्याने सोने पे सुहागा !  कारवीने सर्वत्र जांभळ्या रंगाची  उधळण केलेलीच.सोबतीला सोनकी, रानहळद यांच्या पिवळ्या फुलांनी पिवळ दुलई पसरलेली.

कारवी फुललेली

 बघता बघता पाली दरवाज्यातून पद्मावतीवर  आलोही. पद्मावतीचे आशीर्वाद घेत संजीवनीकडे कूच केली, २.५ किमी ची संजीवनी माची दोन्ही बाजूनी चिलखती तटबंदीने बांधून घेतलेली.  वास्तुशाश्त्राचा अजब नमुनाच!! तो पहावाच, शाब्दांत वर्णन कठीणच !आता उजवीकडे दूरवर तोरणा तिच्या लांबवर  पसरलेल्या बुधला मचीसह आमची वाटच पाहत होता. डावीकडे दूरवर येसाजी कंक जलाशय सूर्यकिरणे परावर्तीत करत संथ पडला होता.  संजीवनी उतरताना निसर्गाने कौल आमच्या बाजूने दिल्याने सर्वजण जम खुश. वातारण ढगाळ झाले, सरी बरसल्या, गारवा दाटून आला, धुक्यात परिसर गडप झाला. उन लागणार नाही यामुळे सार्वजन हरकून गेले.

संजीवनी उतरलो 

 संजीवनीचा सरळसोट कातळकडा मागे टाकून ती निसरडी वाट उतरून खिंडीत दाखल झालो. शिदोरी खोलली. भरपेट ताव मारला. १० एक पदार्थ तोंडाला लागले. आता पुढील चढाई राजगड तोरणा या मार्गावरील होती.

करावी तील वाट

नायगावकरांच्या नेतृत्वाखालील या चमूचा वेग पाहता ५ सदस्यांनी परिस्थितीचे गांभीर्य ओळखत खिंडीतून पाली instead of  रायगड असा बेत केला व तो तडीस नेलाही.
तर इकडे उरलेले आम्ही १७ जन धुक्यांत हरवलेल्या कारवी  झाकलेली वाट व त्या वाटेवरील कारव  फुलांचा सडा तुडवत कोंढाळकरवाडी गाठली.

स्वर्गातील वाट

बांबूच्या बेटात ग्रुप फोटो

सर्वत्र धुक्याचं साम्राज्य, बुधला माची कुठच्या कुठे अदृश्य, भट्टी गाव त्यापलीकडे. इथे एक आजोबा गुरे चारत असलेले दिसले, ओंकारदादा, रवीदादा, शैलेश दादा असे त्रिसद्स्सिय शिष्टमंडळ त्यांच्याकडे अचूक वाटेची माहिती घेण्यास गेले असता, पसली जवळ आहे असे बाबांकडूनऐकताच पूर्वनियोजित प्लान ३६० मध्ये वळवून परत आले. कारण पसलीतून अग्याच्या नाळी मार्गे रायगड जवळ पडेल व हा मार्ग दोघांनी आधी केलेलाही होता (पण डिसेंबर मध्ये)
       झालं !! अग्याच्या नाळीची घोषणा झाली, उत्तरादाखल आम्ही "अपनेकू क्या बस रायगड पाहुचना है !!"असे सर्वानुमताने अनुमोदन दिले अन् प्रवास सुरु थरारक, उत्कंठावर्धक घटनाक्रमाने भरलेला. सिंगापूर नाळेने जाणारे रस्ते, भट्टी हे गाव बुधला माची पलीकडेच ठेवून आम्ही कोंढाळकर वाडीतून पसलीकडे चालते झालो. धुक्यातून वाट शोधत  एक टेकडी उतरून, भातशेती तुडवत एक ओढा पार करून जोरकरवाडी  रोड वर आलो. जरा आराम केला न  भूकेने तोंड ऊघडला सुख खाऊ, चटपटीत, खुशखुशीत मालमसाला निघाला मजा केली ;) ;)

जोरकरवाडी रोड वर खाण्याचा प्रोग्राम झाला

        इकडे पाऊस पडून गेलेला त्यामुळे वातावरण सुंदर होत. उजवीकडील  डोंगर रांगेवरून फेसाळत असंख्य धबधबे कोसळत होते तर डावीकडील ओढा या सर्व धबधब्यांना कवेत घेऊन खळाळत चालला होता. अशा या मनमोहक परिसरात वसलेल्या बालवड गावात कधी आलो कळलच नाही. मग पुढे उजवे वळण घेऊन छोटासा घाट चढून शेनवड जवळ पोहोचलो, न पावसाने जोर वाढवला मग एका घराच्या ओसरीवरच आमची फौज थांबली. पावसाचा जोर अन् सर्वांचे क्षीण चेहरे पाहून मी त्या घरातून इथेच आजच्या मुक्कामाची परवानगी मिळवली. पण जेवणाची बोलणी करण्यास अपयशी ठरलो  मग ती धुरा रवी दादांनी लीलया पेलली  व १६:१ गुणोत्तर पास करून घेतले. (१६nonveg १veg )घर एकदम साधेच पण उत्तम बांधणीचे, बाहेर बाहेरील आडवी एकत्रित मोठी प्रशस्त, तिथेच आडवे झालो. बाहेर पावसाने संततधारेचे रुपांतर मुसळधारेत केलेलं. थांबण्याचा निर्णय योग्यच होता जो कि मुक्काम पसलीत होता. ९:०० ला जेवण तयार झाले आयत्या वेळी उपलब्ध साधन सामग्रीवर काकुनी उत्तम स्वादिष्ट जेवण बनवलेलं, हीच गावाकडील खासियत असते. ५० भाकरी, टोपभर चिकेन व घमेलीभर भात रेकॉर्डब्रेक पद्धतीवर पोरांनी संपवला. सगळे पट्टीचे खादाडे निघाले :D
 पावसाने उघडीप दिल्याचे औचित्य साधून बाहेर एक फेरफटका झाला, थंडीचा जोर वाढला तसे अंथरून जवळ केले. दिवसभराच्या पायपिटीने झोप अनावर झालेलीच. हमरस्त्यावरील त्या एकांड्या घरात रानातील शांतता व रातकिड्यांची किरर्र ऐकत निद्रिस्त झालेले शिलेदार आता संथपणे घोरण्याच्या स्पर्धेत उतरलेले, त्याकडे जाणीवपूर्वक दुर्लक्ष केले ते थेट ४:४० ला कोंबड्याच्या बांगेने लक्ष वेधून घेइपर्यन्त.
  दिवस दुसरा 
 पहाट झाली गावातील लोकांची शेतावर जायची लगबग, वैरण पाणी सुरु झालं. आम्हीही सुरांत सूर मिसळत आन्हिक उरकले व तयार झालो. चहा-बिस्कीट झालं, पिशव्या पाठीवर लागल्या अन् सुरु झाला प्रवास अग्याच्या नाळीच्या दिशेने. आजचा पल्ला मोठा होता जागोजागी वाट शोधण्याचे आव्हान होते.

`

समीर शिर्के ने माझा काढलेला एक अप्रतिम फोटो.  कॅनवासच.

पासलीकडे रवाना झालो बार्शीचा माळ मागे टाकून एक ओढा पार करून पसलीत आलो, ७:१५ झालेले. स्वच्छ वातावरण, सकाळच्या सोनेरी किरणांनी सृष्टी अगदी न्हाऊन निघालेली.गवतावरील दवबिंदू मोत्यांसारखे चमकत होते जणू एखद्या चित्रकाराने स्वप्नातला स्वर्ग कॅनवास वर उतरवलाय कि काय !!

पसलीकडे रवाना. डावीकडून- पार्टे, शिर्के, रवी शेडगे, योगेश`
आलेकरी

थंडी अजूनही जाणवत होतीच. पसली गाव मागे टाकत शाळेजवळून उजवीकडे जाणाऱ्या शोर्टकट वाटेने पुन्हा हमरस्त्यावर आलो, ओढ्याला पाणी भरपूर. पूल पार करून पुन्हा उजवीकडे झाडीत जाणाऱ्या  वाटेने समोरील डोंगरावर चढाई सुरु झाली हि वाट माथ्यावरील केळद-एक्कलगाव- सिंगापूर या रस्त्यावर घेऊन जाते.

हिरवळ

आता केळद खिंड लांब उजवीकडे राहते व आम्ही पुन्हा हिरव्यागार डोंगरावर, जांभळ्या फुलांच्या कारवीच्या झालरीतून वाट काढत माथ्यावर पोहोचलो. ९:३० चा सुमार. आता सगळीकडेच मनमोहक दृश्यांची रेलचेल. पाठीमागे दूरवर राजगड उजवीकडे प्रचंड उंच असा प्रचंड उंच असा प्रचंड गड उर्फ तोरणा, तर डावीकडे खाली शेवते गाव व पुढे शेवत्या घाटाची रांग, त्यापुढे मढे घाट तर दक्षिणेकडे दूरवर महाबळेश्वर रांग ढगांतून, धुक्यांतून आपलं अस्तित्व दाखवत होती. हे अद्भुत नजरे डोळ्यांत साठवत असताच ११:३० ला एक्कलगाव खिंडीत हजर. अन् समोर दुर्गराज रायगडाच पाहिलं दर्शन झालं. _/\_

समोर ढगांना स्पर्श करणारा रायगड.तर  उजवीकडून ३री  घळ अग्याची नाळ

पोरं  आनंदानं उड्या मारायला लागली, हरकून गेली, बहरून गेली, बागडून गेली. लक्ष्य नजरेच्या टप्प्यात आलं होतं, जर निवांत पण झाला नुकतच प्रसिद्ध पावलेल्या एका लोक गीतावर (शांताबाई )थोडीशी मज्जा मस्ती झाली.

शांताबाई या लोकगीताची  चित्रफित बघताना मान्यवर

निवांतपणा

खान पान आवरला , पाणी भरलं. पावसाळ्या व्यतिरिक्त या मार्गावर फक्त इथेच पाणी असतं.
आता समोर खालच्या पठारापासूनची ३री घळ - अग्याची नाळ दिसत होती तर समोर रायगड, उत्साह संचारला.
निघालो ! २ वळणं घेत एका एकांड्या झाडाखाली थांबलो. आता काय ?? " शोर्टकट मारायचा आपण "इती- नायगावकर. कसा ? कुठं ? "इथतर वाट दिसेना-"
 "तसच घुसायच" ऐकायला बरे वाटले तसं done हि झालं.  !

स्वताची वाट स्वतः शोधून चाललेले भटके

समीर शिर्के गवतातून उतरताना 

रस्त्याने सरळ सिंगापूर च्या दिशेने गेल्यावर डावीकडील उतारावर २-४ घरं दिसतात त्यामागुनच घळीला वळसा घालून पुढे येउन अग्याच्या नाळीच्या तोंडाशी येणारी कायदेशीर वाट बाजूला ठेऊन लवकर रायगड गाठण्याच्या आशेने या बेकायदेशीर मार्गावर पाय ठेवला अन् झाला एक भन्नाट प्रवास सुरु- इथली वाट म्हणजे वाट नव्हतीच मुळी. ओंकारदादाने दूरवर बोट करून एक टेकडी दाखवावी व सांगायचं तिथ जायचय. जिथून न जस सोप्पं पडेल तसं आपलं आपण जायचं.
हां हां म्हणता सर्वजण त्या  उतारावरील झाडीत घुसली, झाडं-झुडपं, गवत, तण काटे -कुटे कशाची तमा नव्हती बस एक च ध्येय रायगड !! क्षणार्धात खालच्या पठारावर पोहचलो एकेकाचा मलिंगा झालेला.

रायगडाकडे डोळे लाऊन बसलेले कार्यकर्ते

सर्व एकत्र जमलो व पुन्हा अशीच एक विस्कळीत घुसखोरी करत खाली भात शेतीत उतरलो, चिखलगाळ तुडवीत ओढ्यात आलो, बुट्ट धुवून काढली न लगेच पुढच्या घुसखोरीस सज्ज! पुन्हा तसाच.

एक टेकडी पार झाली आता शेवटची घळ पार केली कि अग्याच्या नाळीतच ! या शेवटच्या ओढ्यातील शेती फारच सुंदर होती पण.

आता असाच सर्वजण वरच्या दिशेने घुसलो ते थेट नाळीच्या काठावरच अवतरलो, आता पंचायत झाली समोर तुटलेला कडा, डावीकडे खोल दरी तर नाळीत उतरायची जागा म्हणजेच तोंड उजवीकडेच खूप वरती राहिलेलं . मग काय पुन्हा घुसखोरी अक्षरश: गव्यांचे कळप पिकांत घुसावे तसे. यासाठी उर्जा ? ती म्हणाल तर दुर्गराज रायगड !! एक च उत्तर !

नाळेच्या काठावर पोहोचलो , समोर तुटलेला कडा

करवंदी, कारवी, झाडे-झुडुपे, गवतात सार्वजन विखुरले गेले. लांब वरतून कोणीतरी आवाज दिला, वाट सदृश काहीतरी मिळाल होतं. युरेका !युरेका ! ओरडतच पोहोचलो. पार थकून गेलेलो, सर्वजण एकत्र झालो, हलकंच खाणं झालं. (हाच काय तो सुखच क्षण  ) अन् शिवगर्जना करत घाटावरून कोकणात उतरायला लागलो. हर हर महादेव च्या आरोळीने दऱ्या-खोऱ्या दणाणून गेल्या, वृक्षवल्ली शहारली, जीवसृष्टीत उत्साह संचारला!

 नाळेत  उतरताना

आता नाळ म्हणजे काय ? तर दोन कड्यांच्या मधून उतरता येईल अशी  निमुळती जागा, बहुतांशी ती पाण्याच्या प्रवाहाची असते. आपल्याकडे बहुतांशी नाळी या घाटावरून कोकणात उतरतात. पैकी हि एक.
तर अशी हि रौद्रभीषण अग्याची नाळ उतरायला लागलो तेच एक एक आव्हानं पेलत. पावसामुळे सर्वच निसरडे झालेले, त्यात उतरायची वाट झाडाझुडुपात गडप झालेली. त्यामुळे अगदी जनावराप्रमाणे मुसंडी मारणे एकच पर्याय! ओरबाडत, सरपडत, सरकत, वाकून, रांगत जमेल तसे प्रयत्न करत एक एक जन अर्ध्या तासात ते झाडा झुडूपानी वेढलेले तोंड संपवून कारवीत आले,इथ जरासा आराम मिळाला पण पाऊस सुरु झाला आणि खरचटलेल्या जखम टोचू लगल्या पण थोड्याच वेळात त्या बधीर  होणार होत्या व झाल्याही. पुढे मोठ मोठी दगड धोंडे पार करत मध्यावर पोहचलो. जरा फोटोग्राफी ला उसंत मिळाली.

ब्लॉग लेखकाची एक स्वतंत्र छबी

दोन्ही बाजूला सरळसोट कातळ, खाली भयाण खोली, व त्यामध्ये वीरा नदीचे खोरे. घनदाट जंगल, रोंरावत कोसळणारे धबधबे , वरून आभाळ दाटलेलं, पाऊस वाढण्याची शक्यता लक्षात घेत गती वाढवली. २ तासांच्या अविश्रांत कष्टाने नाळ उतरलो खरं तर ४ लाच शेवटच्या टप्प्यात उंचच उंच वृक्षानि वेढलेला परिसर भायाणतेची जाणीव करून देत होता. शेवटचा अवघड टप्पा पार करून थेट एका धबधब्या समोरच आलो. वर झालेल्या पावसामुळे पाणी वाढलं, धबधबा जोमाने कोसळू लागला होता. त्यामुळे तयार झालेल्या डोहात १:३० तास येथेच्छ बागडलो, अगदी मनसोक्त!!
एक चित्रफीत  --->

(इथून पुढे सर्व कॅमेरे बंद करून ठेवल्याने फोटो दुष्काळ जाणवेल )
        नाळ उतरल्याच सेलेब्रेशन कोणी जलपरी होऊन तर कोणी २ कवचाच कासव दाखून तर कोणी आदिमानव होऊन केले. :D कंटाळलो !!घड्याळात पाहिलं ५:३० होऊन गेलेले. २ तास बाकी आहेत असा शैलेशचा आश्वाशक आवाज आला. म्हणजेच ७:३० ला गावात जाऊन झोपायचं, किती सुंदर कल्पना. आता हि धबधब्याची नदी आमची सोबती होती. दोन्ही बाजूला उंचच डोंगर घनदाट वृक्षांनी वेढलेले तर खाली दगड धोंड्यांची शेवाळलेली, वेगवान पाण्याच्या खळखळाटाची नदी, मज्जा वाटत होती. दे दणादण करत २० च मिनिटात एका रौद्रभीषण ठिकाणावर आलो. नदीचे तोंड निमुळते झाले दोन्ही बाजूला घनदाट झाडी अन समोर प्रलयकारी वाटावं असा एक धबधबा ६०/७० फुट खोल कोसळत होता पुढे इंच भर देखील सरकायला संधी नाही. पाऊस सुरु झाला, निसर्ग विरोधात गेल्याची पहिली सूचना. वेळ जात होता ६ वाजले. मार्ग सुचेना धो धो पावसाने वाढत्या पाण्याने कड्याच्या बाजूने जाणारी निसरडी वाटही बंद झालेली, शैलेशने उजवीकडे वरती जाणारी वाट शोधली थोड समांतर चालत गेल्यावर ५०-६० फुटांवर तीही संपली. आता त्या धबधाब्याचे भयंकर रूप समोरून दिसू  लागले. त्याची दाहकता आता भासू लागली कारण आता आम्ही त्याच्या बाजूच्या कड्यावर आलो होतो. आम्ही असाच पुढ पुढं सरकत होतो दिशाहीन.  कंचेश्वर दादा पुढे सरकले गवत झाडे झुडुपे यातून वाट पाह्यला न  एक ५/६ फुटाचा हरणटोळ साप त्यांच्या हातात. दादा धावत मागे! आता मात्र एकेकाचा संयम सुटू लागला. नीट सिंगापूर नाळेने चाललो होतो ते इकडे येउन अडकलो अशीही काही वाक्ये निघाली.
आम्ही पुरते अडकलो होतोच मार्ग  निघणे कठीण झालेले. वरून पाऊस, खाली चिखल, नदीतून जावे तर तोही आता बंद, बाजूने जंगलात घुसलो एका बाजूला कोसळणाऱ्या धबधब्याच्या कडा तर एकीकडे जंगल. घुसखोरी एकच उपाय !
आता मात्र परिस्थीति हाताबाहेर जात होत होती, बाग ठेऊन अनुभवाच्या जोरावर वाट काढावी असाही मनात आलं पण म्हंटल बघू जरा वेळ कोणी पुढाकार घेतय का. नाहीतर आहोतच आम्ही ;) असही त्राण उरलं नव्हतं अन् ब्याग चिखलात ठेवायची इच्छा  नव्हती. आणि आता मागून नायगावकर पुढे आले ब्याग टाकून घुसले कुठेतरी अगदी जनावरासारखे कडा कड, धडाधड आवाज करत काटे कुटे  मोडत पलीकडील एका झऱ्यात उतरले तो झरा खाली नदीत घेऊन जाणारच मग आवाज दिला एका मागमाग एक निघालो . आजूबाजूची कारवी पकडून ठेवायची पुढचा गेला कि सोडायची कि,सर सट्याक आपण त्याच्या जागी, मागचा आपल्या जागी,अगदीआपोआप . अशी त्या उतारावर लटकलेली रंग दिसू लागली. घसरगुंडीचा आनंद अगदी  फ्री मध्ये मिळाला होता. बघता बघता सार्वजन लोळत, रांगत, सरपडत या नाळेतील शेवटच्या टप्प्यावर आले , रॉक प्याच पिंपळाच्या मुळीच्या सहाय्याने उतरलो.
        रक्ताच व मातीचे नातं काय असतं व ते कसे जुळतं हे पुरेपूर सोदाहरण उमगले होते.
नदीत आलो, मागे तो रुद्रावतार कोसळतच होता त्याला वाकुल्या दाखवत जिंकल्याच्या अविर्भावात पुन्हा जल्लोष झाला . ७ वाजलेले   अंधार दाटलेला. आता २ च तासात गावात, किती सुंदर कल्पना. फक्तअर्धा तास लेट. dosn't matter . अंधार पडला टोर्च निघाले, किती ? ६ अन् माणसे १७ . अजून एक संकट. तोडगा निघाला १:३. नदी नुसत्या दगड गोट्यांनी भरलेली, शेवाळलेली, बुळबुळीत झालेली पाय ठेवताच प्रसाद. एक एक पाऊल जिकिरीने न सांभाळून टाकाव लागत होतं. पावला-पावलावर आधाराची  गरज नाहीतर ? डुबुक! :D साखळी करूनच पुढे सरकत होतो. कुठे उथळ तर कुठे खोल तर कुठ मोठ मोठ्ल्या शीळा. कोकणातील खट्याळ, वेगवान नद्यांत तग धरणे लईच  मुश्कील झालेले, पण पर्याय नव्हता.
        ८ वाजले चालतोयच. अजूनही बाजूनी डोंगर दिसत होते, पावसाच तर काही सोयारसुतकच राहिलं नव्हतं. खरचटलेल्या जखमा बधिर झालेल्या. बस आज दापोली न उद्या रायगड एवढच दिसत होतं. ९ वाजले गावाचा आता पता नाही, अजूनही नदीतच, दूर दूर वर लाईट etc चा नामोनिशाण नाही. आत्ता मात्र कहर झाला होता   तब्बल २तास पाण्यातील चाल अक्षरश: काहीजण ब्यागेसह पाण्यात पडली, बुडाली, पुन्हा उठून चालू पडायचं. एक शब्द नाही तोंडातून . सांगतो कोणाला ? ऐकतो कोण ? सावंच दुखणं सारखाचं . !!!
            कंचेश्वर दादा,मी व रवि दादा वाट शोधायला मोठ्या torch घेऊन पुढे होतोच. काठीने पाणीच्या खोलीचा अंदाज  घ्यायचा डोह पार करायचा. कधी गुडघ्या एवढे तर कमरेएवढे  तर कधी छाती एवढे पाणी रात्रीच्या अंधारात ब्याग डोक्यावर घेऊन ते पार करणे म्हणजे एक दिव्यच. ! पायाखाली निसरडे दगड गोटे, काटे कुठे, वाहून आलेली फांद्या असलं काहीही आम्हाला रोखू शकत नव्हतं. कधी नदीच्या उजवीकडून तर कधी डावीकडून मार्ग मिळे, नदी क्रॉस करणे आले की , मानवी साखळी करूनच पार करायची ट्रेकिंग हे टीम वर्क कसे असते सर्वाना एव्हाना ज्ञात झाले होते. पात्र अरुंदच पण वेगवान प्रवाह, दगड गोटे यामुळे जिकीरीचे झालेले.
आणखी एक चित्रफीत -->

             १० वाजले ! अजूनही नदीतच.  शारीरिक क्षमतेवर हि मर्यादा होत्या, वेग  मंदावला. सार्वजन आता अर्धमेले झालेलेच, पायाची बोटे फाटलेल्या बुटातून बाहेर येउन विचारू लागली- " अरे बाबा अजुन   किती ?" मागच्यांसाठी थांबावं तर झोप लागायची. इथे आम्ही  जाऊन जरा बसलो व एक वीडेवो केला तो पाहिल्यावर जाणवेलच आपणास गांभीर्य.
 ११ वाजले अजूनही नदीतच. "२ तासात गावात जाऊन झोपायचं किती सुंदर कल्पना" आता हे आठवलं कि रडूच कोसळायच ;) :। एक दोन (यात मी धरून )सोडले तर सर्वांनीच डुबकी मारलेली कपडे अंथरून वगैरे भिजलेलं त्यामुळे पाठीवरचं ओझं वाढलेलेच. सोसतोय ते कमी होतं म्हणून हि वाढ :( :(कोणी मटकी आणली असती ना तर सकाळी नाश्त्याला मोडेच ! :p :p
१२:३० झाले. एक बैठक झाली काहीजणांनी इथेच झोपण्याचा  मांडला पण पाणी कधीही वाढू शकते म्हणून सुरक्षेच्या कारणास्तव हा रद्द ठरवला, नाहीतर जाग यायची अन् आपला रिवर राफ्टींग चालू असायच :D :p
कितीही खलबतं केली, कितीही चर्चा केली तरी उत्तर एकाच नीघायचं- बेमुदत चालणे. बस !!!
त्राण संपलेलेच जवळजवळ,  पण रायगड व शिवरायांचा एक जयघोष झाला आणि सारेच पल्लवित झाले, नव्या जोमाने चाल झाली इतक्यात राहुल खराडेच्या BSNL वर gps मिळाले थोडंच बाकी होत आता, शेवटी बंधारा आला,त्यांनतर डावीकडे, मग सरळ आणि तो क्षण आला आम्ही गावात दाखल. . . बरोब्बर १:३३  ला मोरे काकांच्या दारावर थाप टाकली.   आनंदाला पारावर उरला नाही, दर खोललं, आणि बघता बघता पोरं आडवी झाली बुटासहित- ब्यागांसाहित.
             १० एक मिनिटांनी सुद्धीवर येत एकेकाने आपापला सेट अप लावला :D काकांनी भात आमटी  करायला घेतले. गरमा गरम भात व बटाट्याची आमटी असा डिनर आमचा पहाटे ४:०० ला पार पडला.  तडतीने झोपण्यात आले. ७ ला उठलो, अवरले ,शिवरायांच्या मूर्तीजवळ एक छायाचित्र घेतले आणि दापोली गाव सोडला.

दिवस तिसरा-

दापोली गावातील शिवरायांच्या मूर्तीसोबत समुह्चित्र

दापोली सोडून रायगडाकडे रवाना

. वाकण डोह, लोखंडी पूल पार करून वाघेरीत आलो मध्येच इथ शिदोरी सोडली भरपूर खाल्ला अगदी तुपातलं.

वाकण डोह वरील पूल

 . . !! आता वाघेरीतून वरांगी-छत्री-रायगड वाडी असा नियोजित प्रवासाला पुन्हा एकदा फाटा देऊन एक शोर्ट कट  घेतला, रायगडाच्या दिशेने टकमकाच्या खालून जाणाऱ्या पायवाटेकडे. पुन्हा संकट छातीएवढ्या वाढलेल्या गवतात वाट हरवली. कंचेश्वरदादांनी प्रचंड शोधाशोध केली पण निष्फळ. आता मात्र गटबाजी झाली, दोन मतप्रवाह झाले पण लगेचच एक मत होऊन मागे फिरणार तोच एक धनगर दत्त म्हणून उभा. त्याला योग्य मानधन देताच तो  रायगडवाडीपर्यंत यायला तयार झाला. निघालो. धनगरवाडा आला,रायगड प्रदिक्षिनेचा मार्ग लागला.

धनगरवाडा . टेकला कि हि अवस्था असायची सर्वांची

 मग जाणते चेकाळले, रायगड टप्प्यात आला. समोर उंच असे टकमक टोक, तर मागे डावीकडे  लिंगाणा.
थोडे पुढे जाताच महादरवाजाच दर्शन झाले, आनंदी आनंदी झाला.

महादरवाजा दिसला आणि हीच ती हावर स्याक जीन खूप सोसलाय माझ्यासोबतच

एक समाधी लागली अधिकृतरित्या ती कोणाची सागता येत नाही. तिथ जर आराम झाला, बोलता बोलता त्या धनगर युवकाने एक धक्का दिला- त्याचे वय २९-३० व त्याला ११ अपत्ये पैकी पहिल्या मुलीला मुलगी झाल्याने हा युवक आता आजोबा झालेला. आजही दुर्गम भागात हे वास्तव आहे.

असो प्रवास पुढे- रायगड वाडी आली ,रत्यावर बसलो अन पुन्हा शिदोरी सोडली, इंधन आहे तर इंजिन आहे, खाल्ली, गड चढलो, खास भेटण्यासाठी व स्वागतासाठी पुण्यावरून आलेली मंडळी  भेटली. समाधान पावलो. सार्वजन राजसदरेवर नतमस्तक झाले, फक्त रायगडाच्या उर्जेने एक महाभयंकर प्रवास करून राजगडावरून रायगडावर दाखल झालेलो.

शेवटी रायगडाशी  नतमस्तक

लिहण्यासारख बरंच आहे पण लेखन सीमा. राहुल बुलबुले व काहींनी गडावरच राहण्याचे ठरविले तर आम्ही उतरणीला लागलो. १० ला जेऊन अहद स्थानकात आलो तर गाड्या फुल, जाम वैतागलो. चौकशी केली सकाळी ५ ला महाड मधून सुटणारी एष्टी होती, मग की विक्रमाची नोंद, महाड स्थानकात २ तंबू लागले. ४:४५ ला उठून गाशा गुंडाळला आणि गाडीकडे धावलो. बाल्कनी (मागची लांब सीट) सोडता सर्व गाडी आरक्षित, कोकणातील लोकांना आरक्षण करून प्रवासाची भारी हौस . यष्टीच्या त्या मागच्या सीट वर आम्ही ४ जन मी, रवि दादा, सम्या ,अमित यष्टीरक्षकाच्या (विकेटकीपर ) भूमिकेत आपसूकच गेलो कारण चालक लागला तेज तर्रार गोलंदाज. पनवेल गोवा महामार्गावरील खड्ड्यांमुळे आमचे उडालेले बोउन्सर्स एकमेकांचे खांदे पकडून विकेट मागे रोखत होतो नशीब मागची खिडकी बंद होती नाहीतर फुटबॉल म्याच होऊन एक दोन गोल नक्कीच झाले असते :D असो तब्बल ४:३० तासानंतर दादर आले, झोपेचे मनसुबे पार उधळले गेलेले. यंत्रमानावासारखे चालत घरी आलो आणि एकदाचे हे महाभयंकर कथानक संपलं.
जय भटकंती जय सह्याद्री _/\_ _/\_
समाप्त: