।। भटकंतीची पूर्व तयारी ।।


।। भटकंतीची पूर्व तयारी ।।

                                              प्रागैतिहासिक काळात शेतीचा शोध लागला आणि माणूस भटकंती सोडून स्थिर झाला, पण प्रगत काळात मानवाला पुन्हा भटकंतीचे वेध लागले. या मधल्या काळात भटकंती या विषयामध्येही बरीच स्थित्यंतरे झाली व भटकंती किंबहुना ट्रेकिंग हा शब्द परवलीचा झाला किंवा हा एक छंद म्हणून नावारूपास आला. निसर्गापासून दूर गेलेला मानव या निमित्ताने पुन्हा निसर्गाकडे वाळू लागला, यातून आनंद मिळवू लागला. आता भटकंती करणे म्हणजे डोंगर, दऱ्या, पर्वत, नदी, नाले ,गावे, शहरे, विविध ठिकाणे, प्रांत सर्व सर्व आले. पैकी आपण शहरी किवा ग्रामिण जीवनास रुळलेली मंडळी तेव्हा इतर ठिकाणी भटकायचे तर काही नियम पूर्वतयारी मर्यादा यांचे हि अवलोकन हवे. नाहीतर आनंदावर विरजण पडू शकते ना! तर इथं आपण भटकंतीची पूर्वतयारी या विषयावर व फक्त याच विषयावर बघणार आहोत.

                            आता इथेही भटक्यांचे २ भाग पडतात पहिला भटकंतीतून इतिहासाकडे वाळलेले तर दुसरं इतिहासातून भटकंतीकडे वाळलेले किंवा इतिहासाच्या शोधात भटकंती करणारे म्हटलं तरी चालेल या इतिहास भटक्यांचे आत्मे सहसा गड किल्ले, खिंडी, युद्ध भूमी इ. ठिकाणी घुटमळतात, येथील इतिहास भटकंतीच्या पंखांना अमर्याद बळ देतो त्यामुळे भटकंतीचा श्री गणेश करण्या आधी काहीसा इतिहास हि माहित असावाच हि पहिली पायरी म्हणता येईल.
        त्या पुढे जाऊन प्रत्यक्ष भटकंतीची वेळ येते तेव्हा काही निसर्गाचे नियम, त्याच्या लहरीपणा, संभाव्य धोके याचा जरासा अभ्यास करून त्यानुसार आपली सैर यशस्वी करण्याची मजाच न्यारी, हि मजा अनुभवायची असेल तर आपले शरीर व मन कणखर व काटक असावे लागते तसे शिवरायांच्या भूमीत जन्मलेल्या प्रत्येकाला या गोष्टी ताशा जन्मजातच मिळतात पण आपली जीवन शैली पाहता आपला अंगभूत काटकपणा उजळवायला थोडी तयारी करणे गरजेचे आहेच  

  • सर्वात महत्वाचं शारीरिक तयारी. 
        भटकंती म्हटलं कि बरेच पायपीट होते मग त्याची सवय हवी नाहीतर अंगदुखीने आनंदावर पाणी पडणार. तशी जास्त काही तयारी नाही पण नियमित चालण्याचा व्यायाम हवा सोबतच जवळ एखादी टेकडी असेल तर ती चढणे उत्तम व्यायाम,मोठया ट्रेक साठी जात असेल तर हाच व्यायाम पाठीवर १० किलो वजन तेही टप्प्या टप्प्याने वाढवत करायचा . दिवसाला किमान ५/६ किमी चालू शकलो कि वरच पूर्ण केल्यासारखं आहे.  एकदा का ट्रेकिंग अंगवळणी पडलं कि मग अधिकच वेळ यासाठीनाही काढला तरी चालू शकत. ट्रेक जर हिमालयातील असेल तर दिनचर्येत थोडासा बदल करून घ्यायचा जस कि खाणं पिणं तिकडे जे मिळणार त्याची चौकशी करून त्याची सवय लावून घेणे, तिकडे अति उंचीवर हवा विरळ असलयाने प्राणवायू कमी मिळणार मग छातीचा भाता वर खाली होईपर्यंत चढाई उतराई करत राहणे श्वसनाचे योग प्रकार करण्यास हि हरकत नाही हा तास हिमालयात पहिल्यांदाच जात असेल तर मात्र जास्त काळजी घ्यावी व अधिक ची तयारी असावी लागते.

  • मानसिक तयारी
        हा भाग खूप महत्वाचा कारण मानसिक बळ एकदा खचले कि तुमचे बलदंड शरीरही काही कामाचे उरत नाही   म्हणून मानसिक तयारीही तितकेच महत्व द्यावे किंबहुना जास्तीच. डोंगर दऱ्यांत भटकताना उंची खोली आलीच काहींना त्याचे भय असते तसे असेल तर स्वतःहून च आपल्या मर्यादा ओळखून त्यापासून लांब राहणे उचित. नाहीतर या गोष्टींची भीती काढून टाकणे तेही सरावाने हाच एकमेव मार्ग पण ते करत असताना सुरक्षितेची साधने वापरावी व ती वापरणारा अनुभवी व्यक्ती चमूत असावा. तसेच आणखी एक तयारी म्हणजे घराबाहेर पडल्यावर आपणाला कोणत्याच सोयीसुविधा मिळणार नाहीत येईल त्या प्रसंगाला अगदी मजेत समोर जायचंय एवढं मनावर ठसलं कि तुम्ही या भटकंतीतील आनंदाचे सोने लुटायला पात्र झालात म्हणून समजा.
  • आता आपण पाहूया निसर्गात वावरण्याचे काही सामान्य नियम
यातील बरच मी अनुभवाने लिहतोय त्यामुळे हे सर्वानाच पटेल असे नाही.
           सर्वात महत्वाचं निसर्गातील सर्व गोष्टींप्रती आदर असणे अगदी एखादा कीटक जरी अंगावर बसला तरी त्याला न मारता बाजूला करणे इथपर्यंत. कारण आपण त्याच्या घरात गेलोय त्याच्या घरात जाऊन त्यांची जीवनसाखळी बिघडवून आनंद मिळविण्याएवढे कृतघ्न तरी भटक्यांनी होऊ नये यासाठी हे. दुसरी गोष्ट भावनेच्या भरात उत्साहाच्या भरात आपण स्वतःला निसर्गा पेक्षा मोठं समजण्याची चूक करू नये.
        आपल्या वर्तनाने प्राणिसंपदा वनसंपदा यांची हानी होणार नाही याची काळजी मात्र सदैव घावी. जस कि आग लागणे, कचरा करणे, फोटोग्राफी च्या नादात कधी कधी पक्ष्यांची घरटी अथवा अंडी हाताळली जाणे किंवा विनाकारण फोटोसाठी सर्प पकडणे अशा अनेक गोष्टीची माहिती घेऊन च निसर्गात वावर असावा. इथं गोष्ट सांगावीशी वाटतंय जंगलात फिरताना येथील प्राणी पक्षी वृक्ष फळे फुले यांची दैंनंदिनी व त्यानच्या निसर्गातील भूमिकेच्या गमती जमती अभ्यासण्याचा नाद लागला च चुकून तर तुम्ही निसर्गाशिवाय राहूच शकत नाही एवढं अप्रतिम जग मिळेल तुम्हाला पण त्यासाठी खूप अभ्यासाची गरज असणार.
असो,
  •  आता आपण सोबत घेण्याच्या माहात्व्हाच्या वस्तूंबाबत बघू.
      तयारीतील हि एक महत्वाची गोष्ट म्हणता येईल डोंगर भटकंतीत संभाव्य धोके टाळण्यासाठी, आपली क्षमता वाढविण्या साठी किंवा आहे ती टिकून राहावी याकरिता खूप उपयोगी वस्तू सोबत असणारे गरजचे असते

  • १) कपडे
माझ्या अनुभवानुसार नेमही सौम्य रंगाचे फुल्ल पॅन्ट व टीशर्ट फुल किंवा हाफ असतील तर extra sleevs सोबत असाव्या. डोक्यावर सदैव टोपी किंवा डोके झाकलेले असावेच.  बंडाना किंवा किंवा गमचा असेल तर मान व गळा  हि झाकून घ्यावा ऊन व धूलिकणांपासून त्वचेचे संरक्षण होते. पॅन्ट शक्यतो नायलॉन ची सध्या बाजारात मिळते ती असेल तर उत्तम कारण ती भिजली तरी सूकते  लवकर धूळ बसली तरी झटकली कि साफ होते. स्ट्रेचेबल असल्याने आपण त्यामध्ये सहजी वावरू शकतो.सध्या केमो कलर च्या मिलिटरी पँट्स हि मिळतात त्याचा उद्देश निसर्गाशी मिळतीजुळती रंगसंगती व मजबूत बांधणीचे असल्याने दीर्घकाळ उपयोगिता मिळते. टीशर्ट उत्तम २/३ दिवस सहज घालू शकतो त्यामुळे जास्त कापडायचे ओझे टाळता येते.उन्हाचे दिवस असतील तर अतिनील किरणांपासून संरक्षण देणारे गॉगल्स असावेत सोबत. महत्वाचा मुद्दा - चित्रात  विदेशी ट्रेकर्स हाल्फ कपड्यात दिसतात ते दिसायलाही छान छोकी दिसत म्हणून अपन अनुकरण करू नये, त्यांचे तिकडील हवामान निसर्गमन त्यानुरूप तो पेहराव असतो. आपल्याकडे विविध प्रकारचे विषारी कीटक, वनस्पती काटे सह्याद्रीत आढळतात त्यापासून संपूर्ण शरीर वाचावे हा हेतू.
फोटो प्रतीकात्मक आहे
  • २)बूट -
 अति महत्वाची गोष्ट. भटकंतीमध्ये पायाची भूमिका खूप मोठी त्यामुळे पायांची साथ मिळाली तर च आपण इश्चित स्थळी पोहचू. त्यासाठी उत्तम दर्जाचे आरामदायी बूट असावे त्यामुळे आपण न थकता चालण्याचा आनंद  नक्कीच घेऊ शकतो. चप्पल अथवा सँडल्स कधीच घालू नयेत कारण पाय उघडं राहिल्याने काटे घुसणे, सॅप विचू चावण्याची शक्यता, दगड पडून बोटे तुटण्याचा धोका असे प्रकार होऊ शकतात.
फोटो प्रतीकात्मक आहे

फोटो प्रतीकात्मक आहे

फोटो प्रतीकात्मक आहे

   -आता हे उत्तम दर्जाचे बूट ओळखायचे कसे ?   

  • -तळवा किंवा sole- sole शक्यतो रबरी असावे व त्यावर मोठ्या आकारात नक्षी असावी त्याने पकड (ग्रीप )उत्तम मिळते मातीत अथवा निसरड्या जागीही आपण व्यवस्थित चालू शकतो. sole मऊ पाहून घ्यावे हार्ड असेल तर त्याचा त्रास चालताना होतो.
  •  -माप : नेहमी योग्य मापाचे बूट असावेतच त्यासाठी दुकानात जाऊन स्वतः घालून पाहण्याला प्राधान्य द्यावे आजकाल ऑनलाइन खरेदी माडे मापात मितीलच याची शक्यता कमी कारण ती मापे पाश्च्यात्त्य लोकांच्या शरीररचनेनुसार बनविलेली असतात. बूट हा नेहमी हाय अँकल म्हणजे घोट्याच्या वरपर्यंत असावा त्यांमुले पायाला वर पर्यंत आधार मिळतो व आपसूकच मुरगळने, लचकणे या गोष्टी टाळल्या जातात 
 कॅम्पस या कंपनी चे action trekking हे बूट अगदी स्वस्त व मस्त मला वाटतात (मी इथे जाहिरात करत नाहीये पण हा सध्या तरी बुटाच्या बाबतीत दर्जेदार पर्याय आहे म्हणून नाव सुचवलं ) मटेरियल पाहताना उच्च दर्जाचे असावे कि ज्याने बुटात बुटात कोंदट वातावरण न होता हवा खेळती राहील म्हणजेच फेब्रिक जाळीदार असावं हल्ली काही कंपनीचे आहेत बूट जे जाळीदार फेब्रिक मुले हवेशीर असतात व पाण्यातही उत्तम चालतात

  • ३)सॅक . किंवा पाठपिशवी
      याशिवाय भटकंती होणे नाही त्यामुळे सॅक घेताना खूपच चोखंदळ राहावं. सर्व प्रथम आपण कोणत्या भटकंतीसाठी जास्त वापर करणार आहे त्यानुरूप सॅक घ्यावी मोठे हिमालयीन ट्रेक असतील तर ५०/५५ ltr एकदिवसीय असेल तर ३०ते ३५ लिटर ची सॅक पुरेशी ठरते. या अगदी ५०० रुपयांपासून ते १०००० पर्यंत मिळतील पण आपली गरज भागविणारी उत्तम दर्जाची योग्य किमतीत पाहून घ्यावी.


        - आता गरज भागिवणारी म्हणजे कशी ?

  • पुरेसे पण गरजेचे सहित्य बसेल अशी, बंध belt  मजबूत असावे त्याचबरोबर हवे तशे अड्जस्ट होणारे असावेत, बाजूचे कप्पे असावेत ज्याची खूप गरज पडते, मटेरियल उत्तम असावे वॉटरप्रूफ असेल तर उत्तमच बांधणी उभ्या आकारात असावी पाठीला मेटल सपोर्ट असेल तर उत्तम नसेल तर आतून पॅड असलेला तरी हवाच. व चेस्ट बेल्ट व वेस्ट बेल्ट असावेतच याने वजनाची विभागणी होऊन खांद्यावर भर कमी होतो व प्रवास आरामदायी होतो
  • त्याचबरोबर रेन कव्हर हि योग्य मापाचे घ्यावे सॅक जरी वॉटरप्रूफ असेल तरीही त्या भरवशे राहू नये रेन कव्हर असावेच याचा आणखी एक फायदा नेहमी रेणकवर लावायची सवय लागली तर बॅग जास्त मळतही नाही बॅग पेक्षा रेनकोव्हर धुणे कधीही सोप्पे. नाही का ?
  • सॅक व बूट नेहमी स्वतः पाहून दुकानातूच घ्यावी ऑनलाइन खरेदी जरी स्वस्त वाटली तरीही याबाबतीत मी अनुभवाने सांगेन कि बॅग स्वतः पाहून आपल्या पाठीच्या व उंचीच्या आकारास समरूप होईल अशीच घ्यावी कारण हि एकवेळीची गुंतवणूक खूप वर्षे साथ देईल.
खालील चित्रावरून बॅग कशी भरावी आपल्या लक्षात येईल 

 

  •  ४)औषधपेटी
        बाहेर पडताना काही पुरेशी औषधें सोबत असावेतच एका छोट्या पेटी मध्ये डॉक्टरांच्या सल्य्याने आपल्या प्रकृतीला अनुरूप औषधें त्या पेटिट घ्यावीत यासाठी जाणकारांचा सल्लाच घ्यावा कोणतेही औषध अपुऱ्या माहितीवर घेऊ नये रोगापेक्षा इलाज भयंकर करून ठेवाल.
  • आणि एक महत्वाचं काठी किंवा वॉकिंग स्टिक वापरण्याची सवय लावावी याचा फायदा उतारवयात होतो.वजनाने हलकी अशी स्टिक वापरल्याने गुडघ्यावर येणारे ओझे विभागले जाऊन गुढघ्यांचे कष्ट कमी होते व त्यांचे आयुर्मान वाढते. 
  •  आत्तापासूनच वापरल्यास गुडघ्यांची झीज कमी होते व आपण जास्त वर्षे ट्रेक करू करू शकू. (ज्यांचे वय आत्ता ४०+ आहे त्यांनी दिलेल्या सल्ल्यावरून प्रेरित )
  • आधार घेणे म्हणजे कमी पणाचे लक्षण असा काही लोकांचा अहंभाव हि इथे मध्ये येऊ शकतो त्यांनी वापरू नये :)
  • वस्तूंची यादी
      प्रत्यक्ष भटकंतीला जाताना सोबत काय काय गोष्टी घ्यावा हे पाहूया आता.

        इंटरनेट वर किंवा विविध पुस्तकातुन आपणास अशा याद्या मिळतात माझ्या अनुभवानुसार त्यातील बरेचसे सामान बिनकामाचे असते इथे आपण २ दिवसीय भटकंती विचारात घेऊन साहित्य यादी पाहू

अंगावरील कपडे बूट मोजे टोपी व गॉगल्स सोडून बॅगमध्ये भरण्याच्या गोष्टी
१ )पुरेसे खाद्य                                     २) पाणी बॉटल
३) टीशर्ट                                           ४) टॉर्च व एक्सट्रा बॅटरी 
५) चाकू                                             
६)स्लीपिंग बॅग किंवा मॅट किंवा तत्सम झोपण्यासाठीचे साहित्य पण अगदी कमी जागा व्यापतील असे 
७) चप्पल (रात्री कॅम्प site वर फिरायला) ८)गरज असेल तर स्वेटर 
९) कानटोपी आवश्यक झोपताना कां बांधूनच झोपावे 
१०) गमचा (जो टॉवेल चे हि काम करतो व रुमलचेही व तुलनेने जागा कमी व्यापतो) 
११) एक दोरी ५/६ मीटर 
१२) टोपी
१३)औषधपेटी, माचीस व नोंद वही
१४) काठी किंवा वॉकिंग स्टिक
पावसाळा असेल तर रेनकोट बस. महत्वाचं सूत्र गरजा कमी करणे आपोआप यादी कमी होते, कमीत कमी पण गरजेचेच साहित्य जवळ ठेवीची सुरवातीपासूनच सवय लावून घ्यावी याचे पुढे खूप फायदे होतात.


आपली डोंगरयात्रा सुखर होण्यात आपण सोबत घेतलेल्या योग्य वस्तूंचा खुप मोठा सहभाग असतो हे विसरुन चालणार नाही त्यामुळे स्वतःची व आपल्या वस्तूंची काळजी घेऊन आपापल्या डोंगर यात्रा पूर्णत्वास नेऊन निखळ आनंदाची उधळण अनुभवावी इतरांस हि खुली करावी.

आपल्या तमाम भटकंती आराखड्यांसाठी खूप खूप शुभेच्छा
(टीप - लेखनाचा पहिलाच प्रयत्न व मी काही लेखक नसल्याने काही  त्रुटी असतील तर सांभाळून घ्यावे )


Comments

  1. Replies
    1. खूप छान
      सुळक्याकडून सुळक्याकडूडे पुस्तकात विस्तृत माहिती मिळते .

      Delete
  2. खूप छान माहिती ....

    सह्याद्री मधील दुर्गभ्रमंती करतांना वरील दिलेल्या गोष्टी खूपचं उपयुक्त आहे.
    अधिक माहितीसाठी श्री. आनंद पाळंदे गुरुजी यांचे "डोंगरयात्रा" यामधील पहिले ते नव्वद या पृष्ठ भागावरील माहिती जरूर वाचावी...

    बंधूराज असेच मार्गदर्शन करत रहा ही विनंती ...

    ReplyDelete
    Replies
    1. खुप धन्यवाद.. :-)
      सर्वांनाच ती भलीमोठी पुस्तके उपलब्ध होत नाहित, उलटपक्षी लिंक सहज मिळते यासाठी नेमकी माहिती वेचून संग्रहीत केली. :-)

      Delete
  3. उपयुक्त माहिती !!

    ReplyDelete
  4. Khup mast mahiti dilit sir! Tumchya next treakla nakki bolva

    ReplyDelete
    Replies
    1. बरं बरं हा शेटजी.. :D

      Delete
  5. खूप छान
    सुळक्याकडून सुळक्याकडूडे पुस्तकात विस्तृत माहिती मिळते .

    ReplyDelete
    Replies
    1. खुप धन्यवाद.. :-)
      सर्वांनाच ती भलीमोठी पुस्तके उपलब्ध होत नाहित, उलटपक्षी लिंक सहज मिळते यासाठी नेमकी माहिती वेचून संग्रहीत केली. :-)

      Delete
  6. उत्तम अति उत्तम माहीती योगेश सर....

    ReplyDelete
  7. फार चांगले शब्दबद्ध केले आहेस. लिहीत रहा. कोणी दुसर्‍या पुस्तकाबरोबर तुलना करतील तिथे दुर्लक्ष कर. तू तुला जे वाटते कर. दुसरे चांगलं लिहितात याचा अर्थ तू वाईट लिहितोस असा नाही, तेव्हा लिखाण सोडू नकोस.

    ReplyDelete
    Replies
    1. खुप खुप धन्यवाद सर..
      असाच पाठीवर हात राहुद्या.. :-)

      Delete
    2. भटक्यांचा अजून एक प्रकार आहे. माझ्यासारखा... इतिहासाबद्दल फारसा सोस नसला तरी कामापुरता जाणून आहे. मी भटकतो तो फक्त राकट सौंदर्याच्या प्रेमात पडल्यामुळे. मग ते गड-किल्ले, डोंगर, घाटवाटा, धबधबे, कडे काहीही असो.

      Delete

Post a Comment

Popular posts from this blog

शाळा- मंतरलेले दिवस

झपाटलेला ट्रेक